لبخند در بحران: نگاهی به کارکرد طنز در عبور از شرایط بحرانی
زهرا شاه نظرنژادخالصی، عضو هیات مدیره و مسئول کمیته روابط عمومی و اطلاع رسانی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران-شاخه منطقه جنوب کشور
مهشید آردی، دانشجوی کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز
مریم ترکمن، دانشجوی کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز
گفتگوی آنلاین( لایو اینستاگرام) با موضوع "لبخند در بحران: نگاهی به کارکرد طنز در عبور از شرایط بحرانی" توسط انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران - شاخه منطقه جنوب کشور با همکاری معاونت فرهنگی و هنری حوزه هنری فارس و با حضور عبدالرضا قیصری ( معاون فرهنگی و هنری حوزه هنری فارس و دبیر انجمن ادبی طنر خندیشه، کارشناس مهندسی کشاورزی دانشگاه شیراز وکارشناس ارشد ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر) برگزار گردید.
در ابتدای این گفتگو جناب آقای قیصری در پاسخ به این سوال که آیا لبخند جایگاهی در شرایط بحرانی دارد یا خیر؟ بیان داشتند: بله، حتما دارد. به گفته ایشان وقتی ما به دنیا می آییم و در این کره خاکی با این شرایط دشواری که شاید سختی آن برای ما عادی شده، زندگی می‌کنیم عملا وارد یک بحران شدیم و در شرایط بحرانی حتما باید بخندیم.
سپس از ایشان خواسته شد که توضیحاتی درباره تاریخچه طنز در شرایط بحرانی در جامعه ایران بیان فرمایند. طبق توضیحات ایشان ادبیات انعکاس دهنده‌ی خیلی از واقعیت ها و موقعیت های انسان‌ها در برهه‌های مختلف می‌باشد و خیلی از آثار برجسته ایرانیان در شرایط بحرانی ایجاد شده است.
مهمان این برنامه در رابطه با تعریف بحران بیان داشتند که بحران به شرایطی گفته می‌شود که فرد به ناچار درگیر یک تغییری در رفتار عادی و زندگی عرفی خود می‌شود و با یک سری مسائل و مشکلاتی که عموما فراگیر هم هستند رودررو می‌شود.
به گفته ایشان طنز به معنای شوخ طبعی است و به عبارتی دیگر طنز، تصویری است از یک خرابه یا ویرانی که هنرمند طنزپرداز این تصویر را تهیه کرده و آن را با احترام به مسبب ویرانی تقدیم می‌کند و درواقع طنز می تواند متنوع هم باشد؛ بطوریکه می توانیم آن را طنز ادبی بخوانیم، هجو ادبی بخوانیم یا فکاهیات را نام ببریم که در شرایط بحرانی همه اینها کارکردهای خاص خودشان را دارند. همچنین ادبیات طنزآمیز به معنای ادبیات شوخ طبعانه یا به عبارت دیگرهر نوع مطلب ادبی می‌باشد که باعث خنده می‌شود و طنز پرداز کسی است که می تواند در عین حال که از مسائلی که اطرافش است آسیب ببیند، اما این تسلط وتوان را هم داشته باشد که به موضوعات نگاهی متفاوت کند و آن را با لحن خنده آمیزی بیان کند و نتیجه ی خیلی خوبی بگیرد.
طبق گفته ایشان کارکرد اصلی ادبیات شوخ طبعانه ایجاد روحیه می‌باشد بدین معنا که ما وقتی می توانیم به موضوعی بخندیم که به آن احساس تسلط داریم؛ مثلا درصحنه خنده داری مثل زمین خوردن فردی، اگر احساس کنیم آن فرد جانش در خطر است اصلا نخواهیم خندید، اما اگر احساس کنیم آسیب جدی نیست و آن فرد در امنیت است، به دلیل تسلطی که به موضوع داریم و نگرانی از ما دور شده، می توانیم به‌آن بخندیم. در واقع لازمه یک روحیه خوب، خندیدن است.
مهمان این برنامه در پاسخ به این پرسش که آیا طنز می تواند به ما کمک کند که مسائل و مشکلاتی که پیش رویمان هست را راحت تر بپذیریم و به شکل منسجمی تلاش کنیم که از آن عبور کنیم بیان داشتند که این موضوع درست است و در درجه اول باید به آن مسلط و مشرف شد یعنی عدم منفعل بودن در مقابل فضای بحرانی. برای پیداکردن روحیه ای که بتوانیم به آن موضوع تسلط پیدا کنیم، خنده خیلی کمک می کند؛ یعنی اگر ما بتوانیم خودمان را بزرگتر از آن مشکل ببینیم، می توانیم به‌آن بخندیم و شرایط و روحیه خودمان را ترمیم کنیم.
همچنین ایشان در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط بحرانی انسان می‌تواند به مشکلات تسلط داشته باشد؟ بیان داشتند که بله. چون یکی از ویژگی‌های فطری انسان‌ها خندیدن و شاد بودن حتی در شرایط بحرانی می‌باشد؛ یکی از روش های دفاعی که در فشارهای اجتماعی یا بحران‌ها، به صورت خودکار در فطرت ما گذاشته شده این است که با مشکلات کنار بیاییم.
جناب آقای قیصری در پاسخ به این پرسش که آیا این بحث درست است که می گویند طنزپرداز در درون خودش خیلی آدم جدی‌ای است ولی تلاش می کند که دیگران را بخنداند؟، بیان داشتند که که حتما همینطوراست، باید تخصص پرداختن و نگاه کردن طنزآمیز به مسائل داشته باشید تا بتوانید از بین موضوعات مختلف، موضوعات خنده دار را بیرون بکشید و به نمایش دربیاورید.
به عقیده جناب آقای قیصری برای ورود به عرصه طنز ادبی، غیر از توان ادبی، دارا بودن یک ویژگی دیگر که آن نگاه طنازانه و شوخ طبعانه به جهان هستی است لازم می‌باشد که آن را می‌توان با نگاه کردن به تکنیک های طنز آفرینی و خواندن آثار طنزآمیز تقویت کرد.
همچنین ایشان در پاسخ به این پرسش که در فضای فعلی جامعه ما، شعر طنز بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد یا داستان های طنز؟ خاطر نشان کردند که شعر طنز برای ما جذابیت فوق العاده ای دارد که با تهیه کلیپ‌هایی که شعرخوانی شاعران طنزپرداز را پوشش می‌دهد و تبدیل آن‌ها به سروده‌هایی که بتوان آن ها را آهنگ سازی کرد می‌تواند اشعار طنز را به مخاطبان برساند.
ایشان در پاسخ به این پرسش که بر خلاف سینماهای طنز ما، چرا زیاد از حوزه‌های ادبیات شعر و داستانی استقبال نمی‌شود بیان داشتند که زمانی افرادی بودند که از طنز ادبی به صورت فراگیر استفاده می‌کردند نمونه آن (نشریه گل آقا) اما در فیلم‌ها، از امکانات متعددی بهره گرفته می‌شود.
در حوزه طنز به عوامل عمده ای می توان اشاره کرد به طور مثال در گونه های شوخ طبعی می تواند کارمان به هجو بکشد اما هجو، طنز نیست. طنز موضوعی عام المنفعه است و شخصی نیست و لزوما هر کار خنده آمیز، حتما کار طنز خوبی نیست و در واقع سه پایه یک طنز عبارت‌اند از: 1- خنده آمیزی، 2- انتقادی بودن، 3- تعهد (به مخاطب).
مهمان برنامه در معرفی آثار طنز برای مطالعه مخاطبین در روزهای کرونایی بیان داشتند که 1. آثار طنزنویس مرحوم ابوالفضل زرویی نصرآباد (کتاب اصل مطلب، افسانه های امروزی)، 2. سعدی ، 3- کتاب فلسفه طنز، 4- کتاب های آقای ناصر فیض (فیض بوک، نزدیک ته خیار) کتاب هایی جالبی می توانند برای مخاطبان باشند.
در پایان این گفتگو جناب آقای قیصری بیان داشتند که موضوع طنز را باید جدی گرفت، هنر متفاوت نگاه کردن به حوزه طنز را در خود تقویت کنیم و به طنز ادبی و طنز فاخر توجه کنیم.
