آموزش و یادگیری الکترونیکی در کلاس درس

مصاحبه با جناب آقای دکتر نیک سرشت، عضو هیأت علمی بخش علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز و رئیس دانشکده آموزش ­های الکترونیکی دانشگاه شیراز

تهیه کنندگان:

زهرا شاه نظرنژادخالصی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی گرایش مدیریت اطلاعات و دانش دانشگاه شیراز

مهشید آردی، دانشجوی کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز

مریم ترکمن، دانشجوی کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز

جناب آقای دکتر نیک سرشت، لطفا خودتان را برای مخاطبان ما معرفی و اینکه بفرمائید حوزه فعالیت­ تان در چه زمینه­ ای است و کجا مشغول به فعالیت هستید؟

 

بسم الله الرحمن الرحیم. من علیرضا نیک سرشت هستم؛ دکترای مهندسی کامپیوتر گرایش نرم افزار و هر سه مقطع تحصیلی لیسانس، فوق لیسانس و دکتری را در همین رشته و گرایش تحصیل کردم. کار حرفه ­ای من هم در همین زمینه بوده، هست و انشاءالله خواهد بود. فارغ التحصیل دکتری از بخش کامپیوتر دانشگاه شیراز هستم. اگر بخواهم به صورت خلاصه تاریخچه ­ای از کارهایی که انجام داده­ام را خدمتتان عرض کنم باید بگویم که از سال 1378 در مقطع کارشناسی وارد دانشگاه شدم، با توجه به اینکه قبل از آن هم به برنامه ­نویسی علاقه داشته و در این زمینه فعالیت داشتم، بعد از گذراندن سال اول دانشگاه با شرکت ­های مختلف کار می ­کردم و بنابراین کار حرفه­ ای را در زمینه کامپیوتر و برنامه ­نویسی از سال 1379 شروع کردم. از سال 1382 هم در یک شرکت به صورت تمام­ وقت مشغول به کار شدم و همزمان تحصیل را ادامه دادم؛ تا مدت تقریبا 5 سال در آن شرکت به عنوان مدیر بخش نرم ­افزار در زمینة تولید نرم­ افزارهای اطلاعاتی و بیشتر در شاخه پزشکی فعالیت می­ کردم. در سال 1383 وارد مقطع فوق لیسانس در دانشگاه شیراز شدم و از همان موقع هم تدریس در دانشگاه را آغاز کردم. اولین جایی که من تدریس کردم در دانشگاه علمی-کاربردی بود. بعد از آن در دانشگاه ­های پیام نور، دانشگاه آزاد و خود دانشگاه شیراز هم به مدت تقریبا 15 سال به صورت حق ­التدریس کار می­ کردم. از سال 1397 به عنوان هیئت علمی در دانشگاه شیراز مشغول به کار شدم و این توفیق را داشتم که در خدمت دانشجویان عزیز باشم. در کل این دوره ­ای که تقریبا نزدیک به 20 سال است، من همیشه هم به صورت علمی و به شیوه کاربردی و هم به صورت تئوری کار و پژوهش می ­کردم و مطالعه داشتم. و همین دو جنبه باعث شد که در زمینه ­های مختلف بتوانم پیشرفت­ هایی را داشته باشم. در حال حاضر هم همانطور که خدمتتان عرض کردم به عنوان عضو هیأت علمی در بخش علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز و رئیس دانشکده آموزش­ های الکترونیکی دانشگاه شیراز در حال انجام وظیفه هستم.

آموزش الکترونیکی چیست؟

در پاسخ به این سؤال من ابتدا در مورد آموزش صحبت می­کنم. آموزش یک تجربه ­ای است که مبتنی بر یادگیری است. گاهی اوقات انسان خود در جامعه و در محیط قرار می­ گیرد و تجربه کسب می­ کند و این تجربه­ ها چیزی را به فرد یاد می­ دهند. مثلا یک کودک را درنظر بگیرید؛ وقتی دستش را به بخاری زده و ببیند داغ است، این تجربه را کسب می­ کند که دیگر به آن دست نزند. اما تفاوتش با آموزش این است که معلم تجربیات و آموخته ­های خودش را منتقل می­ کند. به همین دلیل می­ گوییم آموزش در حقیقت یک یادگیری مبتنی بر تجربه است که استاد تجربیات خودش را به دانشجویان منتقل می ­کند تا چیزهایی را یاد بگیرند و در آینده به کار گیرند که هر نوع آموزشی می­ تواند باشد. یکی از انواع آموزش­ هایی که وجود دارد، آموزش­ های الکترونیکی هستند. یعنی اینکه از ابزار و وسایل الکترونیکی برای منتقل کردن تجربیات به دانشجویان استفاده شود. امروزه، مهمترین ابزار الکترونیکی که در آموزش استفاده می­ شود؛ کامپیوترها هستند. شاید اگر دو دهه قبل در مورد آموزش الکترونیکی کسی صحبت می ­کرد، همه ذهنشان معطوف می­شد به سمت استفاده­ کردن از رادیو، تلویزیون و یا فیلم ­های ویدیویی. ولی الآن تا می­ گویند آموزش الکترونیکی همه ذهنشان معطوف می­ شود به سمت کامپیوتر و اینترنت. بنابراین کامپیوتر و اینترنت دو نوع از ابزارها و امکاناتی هستند که رکن اصلی آموزش­ های الکترونیکی هستند و اساتید با استفاده وکمک این ابزارها دانسته­ های خودشان را به دانشجوها منتقل می­ کنند.

برای داشتن یک تجربة موفق در آموزش الکترونیک، به چه مواردی باید توجه کرد؟

برای داشتن یک تجربه موفق در آموزش الکترونیکی یک­سری مواردی است که باید به آنها توجه کنیم. اول از همه باید ببینیم این آموزش الکترونیکی که ایراد می­ شود از چه بستری استفاده می­ کند و چه ابزار و وسایلی نیاز دارد و سپس ما آن ملزوماتش را فراهم کنیم که بتوانیم از آن آموزش استفاده کنیم؛ مثلا وقتی آموزش ارائه می­ شود، شما با داشتن یک smart phone یا گوشی موبایل هوشمند یا یک کامپیوتر که امکاناتی مثل: میکروفون و وب کم دارد؛ می­ توانید از این آموزش­ها بهره ببرید. اما وقتی می­ گوییم تجربة موفق یعنی ما بتوانیم به بهترین شکل از این آموزش­ها استفاده کنیم. آن موقع دیگر آن ملزوماتی که باید بدان دقت و توجه کنیم مقداری وسعت پیدا می­ کند. باید در کلاس­هایی که به صورت الکترونیکی هستند دقیقا همان پروتکل­ها و قوانینی را که سرکلاس­های حضوری رعایت می­ کردیم را نیز در آنجا هم رعایت بکنیم. باید مقید باشیم که از ابتدا تا انتهای کلاس، سرکلاس حضور داشته باشیم و حتی هر وقت خواستیم دقیقه­ ای از کلاس بیرون برویم و برگردیم، باید به اطلاع استاد برسانیم. بنابراین اخلاقیاتی که در کلاس­های حضوری وجود دارد، باید عیناً در کلاس­های الکترونیکی حفظ شود. اگر سؤالی داریم و می­خواهیم بپرسیم اول اجازه بگیریم، استاد که اجازه داد بعد سؤال را بپرسیم. در کلاس تعامل داشته باشیم و این تعاملی­ شدن کلاس باعث می ­شود که کیفیت کلاس­های الکترونیکی نیز به شدت بالاتر رود. بنابراین فقط به صرف داشتن یک­سری ابزار، وسایل و تجهیزات نیست که می­گوئیم تجربة آموزش الکترونیکی موفق است؛ باید خودمان هم در کلاس باشیم، شرکت بکنیم و یک رابطة دو طرفه و تعاملی بین خودمان، استاد و سایر دانشجویان ایجاد کنیم که بیشترین استفاده را ببریم.

نقاط قوت و ضعف آموزش الکترونیکی از نگاه شما چگونه است؟

در خصوص نقاط ضعف باید بگوییم که در آموزش الکترونیک این موارد بسیار کم هستند و آن نقاط ضعف نیز به خود آموزش الکترونیکی برنمی­ گردد ؛ بلکه به این برمی­ گردد که ما فعلا امکانات لازم را برای آموزش الکترونیکی نداریم. اگر امکانات مناسب و لازم برای همه؛ هم استاد و هم دانشجو و هم بستر مناسب برای ارائه این محتواهای الکترونیکی ارائه شود، بنظر من آموزش الکترونیکی یکی از بی­ نقص ­ترین انواع آموزش­هایی است که می­ تواند ارائه شود. اما در خصوص اینکه چه مزایا و نقاط قوتی دارد؛ مهمترین نقطه قوت آن این است که وابستگی به مکان ندارد یعنی شما هرجا که باشید می­توانید سرکلاس حضور پیدا کنید؛ و از فاصله دور سر بهترین کلاس­ها در دانشگاه­های طراز اول دنیا شرکت کنید. سرکلاس­های MIT، سرکلاس­های دانشگاه استنفورد نشسته و از مطالبی که آنجا گفته می­شود، بهره ببرید. این یکی از نقاط قوت آموزش­های الکترونیکی است. نکته بعد اینکه همة دانشجوها استعدادها و سرعت­شان مثل هم نیست؛ به عبارتی آنها با هم ناهماهنگ هستند. آموزش الکترونیکی این فرصت را در اختیار دانشجوها قرار می­ دهد که یادگیری را با آهنگ و سرعت خود جلو ببرد. همة محتواها ثبت و ضبط می­ شود و دانشجو اگر جایی از مطالب را عقب افتاد، می­ تواند رجوع کند به آن مطالب را بخواند. گاهی اوقات یک نفر می­ تواند دو ساعت سرکلاس بنشیند؛ یک پشت برود جلو و همه را هم متوجه بشود و مشکلی نداشته باشد. اما یک نفر دیگر ممکن است هر نیم ساعت نیاز به 10 دقیقه استراحت داشته باشد. این دو نفر در سیستم آموزش الکترونیک هیچ مشکلی ندارند اما در کلاس­های حضوری با هم مشکل دارند. آن نفر اول که مشکلی نداشت، به خوبی سرکلاس می­ نشیند، درسش را گوش می­دهد و متوجه می­ شود اما نفر دوم بعد از 30 دقیقه خسته می­شود و نیاز به استراحت دارد اما استاد که نمی­ تواند هر نیم ساعتی یکبار10 دقیقه استراحت بدهد. پس وی از کلاس عقب می­ افتد، یادگیری­ اش کم می­ شود، باعث سرخوردگی ­اش می­ شود و تبدیل می­ شود به یکی از دانشجوهای ضعیف. در صورتی که اگر می­توانستیم کلاس را با آهنگ چنین دانشجویانی تنظیم کنیم، آنها نیز یکی از استعدادهای درخشان آن گروه می­ توانستد باشند ولی در آموزش الکترونیک این مشکل وجود ندارد و محتوا ذخیره شده و افراد می­ توانند بعد از اینکه کلاس تمام شد به محتوا مراجعه نمایند و از آنها استفاده بکنند. این یکی از نقاط قوت دیگر است. آموزش الکترونیک نقاط قوت زیادی دارد اما من چون می­خواستم به طور خلاصه بگویم، به همین دو مورد بیشتر اشاره نکردم.

در روند آموزش الکترونیکی با چه چالش­هایی مواجه خواهیم شد ، چگونه با چالش­های ایجاد شده مقابله نموده و آنها را حل نمائیم؟

در آموزش الکترونیکی یک­سری چالش­ هایی وجود دارد که مختص به خودش است. مثلا گاهی اوقات ارتباط به درستی برقرار نمی­ شود. یا استاد با سیستم، یا دانشجو با سیستم و یا بستر به کلی دچار مشکل می­ شود. این­ها همه چالش­ هایی است که در این سیستم وجود دارد. اما چگونه می­ توانیم با چالش­ ها مقابله کنیم؛ بعضی از این­ها راهکار فنی دارد و بعضی از اینها راهکاری دارد که باید در سیاست­های آموزش­های الکترونیکی دیده شود. مثلا چنانچه اینترنت­ مان قطع شود، آیا باید از حضور در کلاس محروم شوید؟؟ قطعا خیر. زیرا شما یک راهکاری که دارید این است که می ­توانید دو خط اینترنت به موازات همدیگر داشته باشید. یک اینترنت موبایل و یک اینترنت ADSL که هر کدام قطع شد، بتوان از دیگری استفاده نمود. هزینه دارد، بله. این یکی دیگر از چالش­ های آن است اما برای برطرف نمودن آن چالش باید از این روش استفاده کنیم.

از نظر شما دانشجو چه اصول و فناوری‌هایی باید بلد باشد تا بتواند در زمینه آموزش الکترونیکی موفق باشد ؟

در این مورد همه‌ی دانشجویان باید به خوبی کار با کامپیوتر را بلد باشند و نیز بر یکی از سیستم عامل‌ها مثل ویندوز یا لینوکس مسلط باشند ، به نرم­ افزارهای word processing مثل مایکروسافت ورد واکسل آشنا بوده، با نرم­ افزارهای برگزاری کلاس‌های مجازی آشنا شده و نحوه استفاده از آن را یاد بگیرند. این‌ها همه مواردی هستند که با یادگیری آنها در هنگام بروز مشکل از جمله قطعی و ضعیف ­شدن اینترنت می­ توان به کار برد تا مشکل رفع گردد. از جمله موارد دیگر که در خصوص استفاده از اینترنت نیاز به یادگیری دارد، نحوه بررسی سرعت اینترنت هست؛ اینکه چطور متوجه شد که آیا سرعت مناسب هست یا خیر؟ همه این‌ها حداقل دانشی هستند که با بکارگیری آن می توان از یک یادگیری الکترونیکی با کیفیت خیلی خوب بهره برد.

چگونه در روند آموزش الکترونیک، بر آن مدیریت داشته باشیم؟

نظم مهمترین اصلی که در هر نوع آموزش الکترونیکی مطرح می باشد. باید نظم داشته‌باشید و بدانید که چگونه کارها را مدیریت کنید و پیش ببرید. مدیریت کارها و سازماندهی آنها نکته بسیار بسیار مهم و اساسی است و در این خصوص ابزارهای خوبی برای ساماندهی کارها، برای نظم ­دادن و زمان‌بندی کردن کارها وجود دارد. من توصیه می‌کنم همه دوستان و دانشجویان برای ساماندهی کارهاشون و نظم دهی به آن از Google calendar استفاده بکنند . درکلاس‌هایی که آموزش آنها الکترونیکی هست همه چیز در قالب فایل، از جمله فایل صوتی، ویدیویی و پی‌دی‌اف ارائه می­ شود. بنابراین، شما باید روی محتواهایی که به دستتان می­ رسد سازماندهی خوبی داشته ‌باشید. مثلا، برای هر درس یک پوشه به نام همون درس درست کنید. به طور مثال، شما این ترم درس پایگاه‌داده‌ها دارید، پوشه‌ای در کامپیوتر یا گوشی همراهتان تحت عنوان پایگاه داده 991 که یعنی ( ترم یک 99 پایگاه داده) درست کرده و سپس به ازای هر جلسه یک پوشه ساخته و مطالبی که توسط استاد ارسال می­شود را در آن پوشه­ ها به ترتیب جلسات قرار دهید. در کنار مطالبی که خودتان یادداشت‌ می‌کنید و یا یادداشت­ برداری‌هایتان حتما این که جلسه چندم است رایادداشت نمایید و این‌ها را به هم وصل کنید. این ساماندهی و مدیریت منجر می­ شود تا شما هر زمان که بخواهید مرور کنید؛ نه تنها برای میان ترم و پایان ترم، بلکه برای سالهای آینده دسترسی خوبی به این اطلاعات داشته باشید.

سوالات و مسائل پیش‌آمده در زمینه آموزش الکترونیکی را به چه صورت رفع نماییم؟

راه‌حل‌های زیادی برای حل مشکل وجود دارد. اگر در زمینه استفاده کردن از سیستم‌ها مشکل دارید مثلا چنانچه می­ خواهید وارد اتوماسیون آموزشی بشوید و نمی شود و یا می‌خواهید وارد کلاسها بشوید؛ اما پشت کلاس منتظر می‌مانید، در مرحله اول باید به پشتیبانان فنی که در اتوماسیون آموزشی تعریف شده اند، مراجعه کنید و از آنها کمک بخواهید. آنها تا آنجایی که امکان داشته باشد به شما یاری می­ رسانند. چنانچه مشکل فنی بود و حل شد که بسیار عالی؛ اما، اگر مشکلات دیگری داشتید، حتما باید از طریق راه‌های ارتباطی که اساتید در اختیارتان قرار می‌دهند در ارتباط باشید؛ زیرا، به این دلیل که اکنون در این شرایط خاص کرونا هستیم معمولا از همه اساتید خواسته شده که روشی مثل پیام‌رسان را به دانشجو معرفی کنند که دانشجو بتواند با استاد در ارتباط باشد. نکته اصلی که اینجا باید لازم است به آن دقت کنید این است که آداب استفاده از این پیام‌رسان‌ها را رعایت بکنید. به طور مثال چنانچه خارج از وقت اداری پیامی به استاد می‌دهید، انتظار نداشته باشید که همون موقع به شما پاسخ دهند. ممکن است استاد روز بعد پاسخ شما را بدهد؛ بنابراین، کمی صبور باشید تا پاسخ را دریافت کنید. ترجیحا تا آنجایی که امکان دارد از طریق پیام­ رسان‌ها تماس صوتی یا تصویری با استاد برقرار نکنید. از طریق دادن پیام متنی کار را پیش برده و اگر باز هم مشکلاتی باقی ماند، می­ توانید از طریق ارائه مشکل به رییس‌ بخش اقدام نمایید. بعضی از دوستان هم که مشکلی در تأمین تجهیزات خود دارند، می‌توانند با ارائه مشکلات شان به رییس بخش و یا همان اساتید مربوطه مسأله را حل کنند.

شما برای موفق شدن در زمینه یادگیری الکترونیکی چه پیشنهادی دارید ؟

برای موفق شدن در زمینه آموزش­های الکترونیکی من پیشنهاد می‌کنم که در درجه اول نظم داشته‌باشید، برنامه‌ریزی کرده و سر کلاس‌ها حضور پر رنگ و تعاملی داشته‌باشید. این، باعث می‌شود تا حداکثر فراگیری را از کلاس‌ها داشته‌باشید. ابزار، وسایل و تجهیزات مورد نیاز که قبلا هم خدمتتون گفتم را همیشه آماده داشته‌ و همیشه چند دقیقه قبل از شروع کلاس وارد کلاس شده و ابزار و وسایل و امکانات خودتان را آزمایش کنید تا مشکلی نداشته باشید. مورد بعد، مکانی هست که می‌خواهید در آن آموزش ببینید. این مورد بسیار مهم است. حتی المقدور سعی کنید مکان ساکت باشد. حتما پشت میز و صندلی بشینید. سعی کنید روی زمین ننشینید. این مورد باعث می­ شود به گردن و کمر شما کمتر فشار بیاید. در شرایط کنونی حفظ سلامت قطعاً از واجبات است. بنابراین، به سلامتی خود توجه داشته باشید. بین کلاس‌ها چنانچه اساتید استراحت دادند، از سرجای خود برخاسته و حرکات ورزشی انجام دهید و مقداری نرمش کنید. اصول نشستن صحیح پشت کامپیوتر را رعایت کنید. ارتفاع مانیتور، ارتفاع میز، ارتفاع صندلی، همه این‌ها را طوری تنظیم کنید که کمترین آسیب به شما وارد شود و با توجه به اینکه دائماً چشم به مانیتور و یا صفحه موبایل هست، آسیب زیادی به آن وارد می‌شود. پس، باید سعی کنید که این آسیب را به حداقل برسانید. یعنی اینکه فاصله خودتان را با مانیتور و صفحه موبایل تا آنجایی که مقدور هست، زیاد کرده و در فاصله مناسب قرار بگیرید.

دستگاه‌هایی که با آنها کار می‌کنیم همه دارای نور پس‌زمینه هستند که از ترکیب آبی ، سبز و قرمز تشکیل شده­اند. نور آبی انرژی زیادی دارد و وقتی وارد چشم ما می‌شود به شبکیه چشم آسیب وارد می‌کند. پس، تا آنجایی که امکان دارد از فیلترهای نور آبی استفاده کنیم. البته بعضی از مانیتورها خود دارای فیلتر هستند. روی گوشی‌ها هم معمولا فیلتر نور آبی وجود دارد که باید آن را فعال نمود. البته با نصب برخی نرم افزارها مانند eye saver و تنظیم آن بر روی حالت health یا حالت سلامتی می توان رنگ آبی را فیلتر نمود و آسیب را به حداقل رساند. با انجام این موارد تجربه آموزش الکترونیکی برای شما لذت بخش­تر شده و آسیبی هم انشالله به شما وارد نمی شود.

ممنون میشیم چنانچه سخن پایانی دارید با ما در میان بگذارید؟

من از سال 1392 در دانشکده آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه شیراز مشغول به تدریس شدم و از آن زمان با سیستم‌ها، نرم‌افزارها و مسائل مختلفی که در این زمینه وجود داشت کار کردم. مهمترین چیزی که در این زمینه به ذهنم می‌رسد این است که زمانی یک آموزش به هدف اصلیش که یادگیری و انتقال تجربیات از استاد به دانشجوست دست پیدا می کند که همه بتوانند به شکل یکسان و به خوبی از این امکانات استفاده کنند. نکته‌ای که دوست دارم خدمتتون عرض کنم در خصوص ارزیابی‌های آموزش­های الکترونیکی است. با توجه به این‌که آزمون‌ها نیز به صورت الکترونیکی شده از همه‌ی شما خواهش می‌کنم که صداقت علمی را رعایت کرده چرا که در نهایت این شما و نمره‌ها نیستید که می‌مانید بلکه در نهایت شما و دانسته‌هاتون هستید که می‌مانید شما در واقع در آینده قصد دارید به سراغ حرفه ­ای بروید و به‌عنوان شغل، آن فعالیت را انجام دهید. پس، باید در حقیقت مهارتی کسب کرده‌باشید. اگر تخلفی بکنید و نمره ­ای غیرواقع کسب کنید، ممکن است لحظه­ ای شاد ‌شوید؛ اما، مطمئن باشید در دنیایی که پیش روی ما هست، در حقیقت در تاریخی نه چندان دور و بسیار بسیار نزدیک این مهارت‌های شما هستند که اهمیت پیدا می‌کنند. اینکه ببینند که چه کاری بلد هستید؟ چه چبزی در دانشگاه آموخته ­اید؟ این موارد مهم و دارای ارزش هستند. بنابراین، صداقت علمی را حفظ کنید و در آزمون‌ها هم تخلف نداشته‌باشید. به صحبت‌های اساتید و راهنمایی­ هایی که از طریق دانشگاه برای شما ارسال می‌شود، دقت کرده تا در آزمون‌ها بتوانید به بهترین شکل عمل نمایید.

در انتها همه شما را به خدای بزرگ می‌سپارم و آرزو دارم که همه شما و هم خانواده ­های محترمتان و همچنین تمامی دانشجویان از گزند این بیماری در امان باشید و انشالله به‌سلامت این دوران را پشت سر گذاشته و به صورت حضوری در دانشگاه بتوانیم همدیگر را ملاقات کنیم. خدا نگهدار.

از جناب آقای دکتر نیک سرشت بابت اینکه وقت ارزشمند خود را در اختیار ما قرار داده و مطالب ارزشمندی را ارائه نمودند، بسیار سپاسگزاریم.