معرفی کتاب

راهنمای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی استان فارس

تهیه کننده: شیوا رضایی

دبیر و مسئول کمیته پژوهش انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران-شاخه منطقه جنوب کشور

مقدمه:

به دلیل اهمیت فراوان همکاری و مشارکت کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی استان فارس، در سال 1394 به پیشنهاد و اقدام مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس، مجمع کتابخانه‌های بزرگ شیراز با نام اختصاری"مکتب شیراز" تشکیل گردید. اعضای اصلی این مجمع شامل رؤسای بزرگترین کتابخانه‌ها و متولیان امر کتابخوانی در استان فارس از جمله مدیر کل کتابخانه‌های عمومی استان فارس، شهردار شیراز، مدیر کل آموزش و پرورش استان ، مدیر کل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان، رئیس مرکز اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه شیراز، رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، رئیس کتابخانه آستان مقدس احمدی و محمدی و رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس است.

تعامل هرچه بیشتر کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی استانی، توسعه کیفی و کمی کتابخانه‌ها از طریق استفاده از ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل، پیگیری و رفع مسائل، مشکلات و چالش‌های کتابخانه‌ها و کتابداران استان از اهداف اصلی این مجمع است.

از جمله راهکارها جهت رسیدن به اهداف، تأمین نیازهای علمی و پژوهشی کاربران و محققان و تدوین منابع مرجع در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی است. در این راستا، در دومین جلسه مکتب شیراز ، طرح تدوین کتاب مرجع"راهنمای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی استان فارس" در دستور کار این مجمع قرار گرفت.

ضرورت و اهمیت:

در جوامع برخوردار از توسعه انسانی، توجه به شرایط و وضعیت کتابخانه‌ها و توسعه و گسترش این نهادها، در اولویت‌ برنامه‌ریزی دولت‌ها قرار دارد. شناسایی کتابخانه‌ها و نمایاندن شرایط و موقعیت هر یک، علاوه بر تسهیل در دستیابی محققان به اطلاعات مورد نیاز، برنامه‌ریزی‌ها را جهت مشارکت و همکاری بیشتر این نهادها در عرصه‌های تخصصی، فرهنگی و اجتماعی قوت می‌بخشد.

عدم شناخت کافی از وجود برخی کتابخانه‌ها و عدم اطلاع از شیوه‌های دسترسی و ارتباط، مدیران و برنامه‌ریزان حوزه‌های علمی و فرهنگی را با چالش‌های اساسی روبه‌رو ساخته است. در واقع برنامه‌ریزی‌ درست و دقیق در حوزه‌های یاد شده، منوط به دسترسی به راهنمایی جامع و روزآمداز مشخصات و شرایط کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی است.

این ضرورت در استان پهناور فارس و کلانشهر شیراز که همواره از آن به عنوان پایتخت فرهنگی کشور یاد می‌شود بیشتر نمایان است؛ این در حالی‌ست که در منابعی که به معرفی کتابخانه‌ها در سطح ملی پرداخته‌اند، سهم کتابخانه‌های فارس محدود و ناچیز است.

از طرفی، هر راهنما چنانچه بخواهد مفید و کاربردی باشد بایستی پس از مدتی مورد ویرایش و تجدید نظر قرار گیرد، اطلاعات قدیمی روزآمد شود و اطلاعات جدید افزوده گردد. این مسأله در مورد راهنمای کتابخانه‌ها نیز صادق است؛ تأسیس کتابخانه‌های جدید، انحلال کتابخانه‌های قبلی، تغییر در مجموعه و منابع، تغییر شماره تماس و غیره از جمله تغییرات بدیهی است که در طی زمان مشمول برخی کتابخانه‌ها می‌شود.

حدود پانزده سال از آخرین ویرایش کتاب "راهنمای مراکز اسناد و کتابخانه‌های تخصصی، اختصاصی و دانشگاهی ایران به انضمام راهنمای کتابخانه‌های زندان"، از انتشارات کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران می‌گذرد. دیگر راهنماهای کتابخانه‌ها نیز به دلیل قدیمی بودن و عدم جامعیت موارد استانی، نیازمند ویرایش و به‌روزرسانی است. کتاب ارزشمند "تاریخچه کتابخانه‌ها، مطبوعات و چاپخانه‌های فارس" نگارش استاد علی‌نقی بهروزی، در عین ارائه اطلاعات گرانبها از کتابخانه‌های قدیم فارس، دارای قدمتی چهل‌ساله است.

لذا تهیه فهرستی جامع و روزآمد جهت شناسایی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی استان فارس از ضروریات اساسی تشخیص داده شد. در واقع چنین منبعی، به منزله نقشه راه، مدیران استانی را در راستای شناخت و ارزیابی شرایط و انجام برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای رهنمون است. افزون بر این، در زمان نیاز محققان و پژوهشگران به منابع و خدمات اطلاعاتی، بهره‌گیری از راهنمای کتابخانه‌ها می‌تواند در انتخاب کتابخانه مرتبط با نیاز اطلاعاتی، یاری‌رسان فرد باشد.

به‌طور کلی این کتاب مرجع ، زمینه‌های مشارکت بیشتر کتابخانه‌ها در استان فارس را فراهم می‌آورد. این مشارکت‌ها می‌تواند هم از جنبه اشتراک و تبادل منابع و خدمات و هم از نظر فعالیت‌ها و برنامه‌های علمی، تخصصی و فرهنگی باشد. اطلاعات این راهنما، سهولت در برنامه‌ریزی و صرفه‌جویی در وقت مدیران و برنامه‌ریزان را نیز موجب خواهد شد. همچنین با شناخت نهادها و سازمان‌های متولی امر تأسیس و گسترش کتابخانه‌ها، برنامه‌ریزی‌های کلان جهت دستیابی به اهداف بلندمدت میسر می‌شود. همچنین آگاهی از مشخصات کتابخانه‌ها و نقاط ضعف و قوت هر یک، به توسعه کیفی عملکرد این نهادها و ارتقاء جایگاه آن‌ها در جامعه منجر می‌شود.

اطلاعات این راهنما همچنین جهت تخصیص شماره استاندارد بین المللی کتابخانه‌ها[1] (شابکا)[2] نیز مفید واقع خواهد شد. علاوه بر این، راهنمای موجود، ادای دینی است به بزرگان این سرزمین که همواره در این استان به اشاعه دانش و معرفت پرداختند و کتابخانه‌های بسیاری تأسیس نمودند.

شیوه گردآوری اطلاعات:

كتابخانه‌ها و مراكز اطلا‌ع‌رساني فهرست ‌شده در اين راهنما، شامل كليه كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رساني فعال استان فارس است.

جهت گردآوری اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه استفاده شده است. بدین منظور ابتدا به پایگاه اطلاعاتی "فهرست کتابخانه‌های ایران[3] (1396)" وابسته به سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران مراجعه شد. با الگوبرداری از پرسشنامه‌ای که جهت تخصیص شناسگر استاندارد کتابخانه‌ها در سطح بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد یا همان شابکا (ISIL)[4] و از طریق این پایگاه اطلاعاتی قابل دسترس می‌باشد ـ با اعمال برخی تغییرات ـ پرسشنامه‌ای تهیه گردید. پرسشنامه تنظیم ‌شده دارای 28 سؤال شامل 19 سؤال باز و 9 سؤال بسته است. با توجه به ضرورت روزآمد بودن اطلاعات، پرسشنامه مورد‌نظر برای مراکزی که اطلاعات آن‌ها در پایگاه اطلاعاتی مذکور در دسترس بود نیز ارسال شد[5]. هم‌اکنون این راهنما حاوی نام و مشخصات 3032 واحد کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی فعال در سطح استان فارس است.

شیوه تنظیم مدخل‌ها:

تنظیم ساختار کلی این راهنما، بر اساس ویرایش 32 کتاب "راهنمای جهانی کتابخانه‌ها" و بر اساس نوع کتابخانه‌ها (تقسیم‌بندی موضوعی) است. در تقسیم‌بندی موضوعی، از پایگاه اطلاعاتی "فهرست کتابخانه‌های ایران" الگوبرداری شد. در این پایگاه، کلیه کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی در ۸ نوع کلی شامل کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه‌های پژوهشی ـ ‌تخصصی، کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های کودکان، کتابخانه‌های اختصاصی (ویژه افراد یا گروه‌های خاص)، کتابخانه‌های مساجد و اماکن مذهبی، کتابخانه‌های آموزشگاهی (مدرسه‌ای) و کتابخانه‌های رقومی، تقسیم‌بندی شده‌اند. به دلیل عدم شناسایی کتابخانه‌های رقومی، از این نوع کتابخانه‌ها در راهنمای حاضر اطلاعاتی موجود نیست. بدین ترتیب این راهنما بر مبنای نوع کتابخانه‌ها در 7 فصل تنظیم شده است.

در هر فصل، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی بر حسب سلسله مراتب سازمانی از کل به جزء و به ترتیب الفبای حرف به حرف درج شده‌اند. به طوری که هر مدخل ابتدا بر اساس الفبای نام سازمان متبوع و سپس بر اساس الفبای نام زیرمجموعه (دانشکده، مرکز، واحد و ...) آورده شده است. هر مدخل شامل نام مدخل و عناوینی مانند سال تأسیس، نشانی، تلفن و ... است که به صورت برجسته نوشته شده‌اند. اطلاعات مربوط به هر واحد کتابخانه یا مرکز اطلاع‌رسانی، بر مبنای اطلاعات مستخرج از پرسشنامه تکمیل شده از سوی آن واحد است.

شیوه بازیابی اطلاعات:

در ابتدای کتاب، فهرست کلیه مطالب، که شامل فصول و رئوس مطالب هر فصل است، آورده شده است. علاوه بر آن جهت تسهیل در امر بازیابی اطلاعات، در انتهای کتاب نیز 4 نمایه به شرح زیر تنظیم شده است:

الف: نمایه نام اشخاص (سرپرست کتابخانه)

ب: نمایه نام کتابخانه‌ها

ج: نمایه نام سازمان‌ها، ادارات، مؤسسات و ...

د: نمایه مکان

در هریک از نمایه‌ها، از مدخل نمایه به شماره مدخل ترتیبی موجود در متن راهنما ارجاع داده شده است.

منابع:

1. بهروزی، علی‌نقی (1356). تاریخچه کتابخانه‌ها، مطبوعات و چاپخانه‌های فارس. شیراز: انجمن کتابخانه‌های عمومی.

2. پایگاه اطلاعاتی فهرست کتابخانه‌های ایران (بی تا). بازیابی 11 شهریور 1396، از www.isil.nlai.ir.

3. تعاونی، شیرین (خالقی) (1382). راهنماي مراكز اسناد و كتابخانه‌هاي تخصصي، اختصاصي و دانشگاهي ایران به انضمام راهنمای کتابخانه‌های زندان. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

4. سلطانی، پوری. (1379). دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: فرهنگ معاصر.

5. صمیعی، میترا (1381). راهنما. در عباس حری (سرویراستار)، نرگس نشاط (ویراستار همکار)؛ محمد‌حسن رجبی و نرگس نشاط (دستیاران علمی)، دایرۀالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (ج. 1، صص 863-864). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

6. Janson, Marlies (2017). World Guide to Libraries. 32th edition. Berlin: De Gruyter Saur.

اطلاعات کتابشناختی:

عنوان و نام پدیدآور: راهنمای کتابخانه ها و مراکز اطلاع‌رسانی استان فارس/ کوروش کمالی سروستانی، شیوا رضایی.

مشخصات نشر: شیراز: دانشنامه فارس، 1397.

مشخصات ظاهری: 840 ص.

شابک: 7-39-5554-600-978