تفکر انجمنی ضرورتی انکارناپذیر

تهیه کننده: دکتر حسن مقدس زاده

دبیر کمیته شاخه های استانی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران

انجمن ها به منزله جلوه ای از مشارکت مردمی از جمله نهادهای اجتماعی هستند که در راستای تحقق بخشیدن به خواست گروهی از افراد که در زمینه ای خاص دارای آرمان ها، هدف ها، علائق و منافع مشترکی می باشند شکل می گیرند (سوهانیان حقیقی، 1384). موسوی بجنوردی (1382) به فلسفه وجودی انجمن ها اشاره دارد و می گوید: اساس این فلسفه که چرا در جامعه مدنی باید سازمان ها و گروه ها و احزاب غیردولتی تقویت شوند و شکل بگیرند، این است که ملت در برابر تشکیلات حکومت صاحب قدرت و توانایی باشد ... هر قشر و گروهی باید نیازهای گروه خود را مورد بررسی قرار دهد و آنچه را به حکومت ربط دارد از حکومت بخواهد و آنچه در حوزه قدرتش قرار دارد، خود انجام دهد. جمع این ها در یک

انجمن، در یک حزب و گروه و سازمان به قدرت تبدیل می شود و از این قدرت برای حفظ منافع آن گروه استفاده می شود (نقل در پریرخ و شریف، 1389).

دسته بسیار مهمی از این انجمن ها را می توان انجمن های علمی دانست. انجمن علمی سازمانی است که برای ترویج یک رشته یا حرفه علمی و یا گروهی از رشته ها و حرفه های مرتبط برپا شده است.

انجمن های علمی با هموار کردن مسیر رشد، امکان بالندگی و ارتقاء را برای اعضاء خود هموار کرده و حلقه واسطی هستند میان تک تک افراد عضو جامعه با بیرون (آل مختار، 1386).

تفکر انجمنی از منظرهای زیر مورد توجه قرار می گیرد که به ترتیب و به هر کدام به صورت خواهیم پرداخت:

• سازمان های مرتبط با انجمن (کتابخانه های عمومی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه ها و کتابخانه های دانشگاهی، شهرداری ها و کتابخانه های شهرداری ها، کتابخانه های تخصصی و ...)؛
• اساتید، حرفه مندان و دانشجویان علم اطلاعات و دانش شناسی به عنوان جامعه هدف؛
• اعضای هیئت مدیره انجمن.

سازمان ها و نهادهای مرتبط:

یکی از صاحبنظران، کشت و پرورش نوعی از کاکتوس را با تأسیس و تکامل یک انجمن تخصصی مقایسه

کرده است. برای رشد و بقای این کاکتوس باید آن را در سایه درخت دیگری پرورش داد. 25 سال زمان نیاز

است تا این کاکتوس یک متر رشد کند. 75 سال زمان نیاز است تا نخستین شاخه بروید.100سال زمان نیاز

است برای رشد کامل کاکتوس که در نهایت ارتفاع آن 25 متر و وزن آن به 10 تن می رسد. در نهایت این

کاکتوس250 سال عمر می کند.تأسیس و تشکیل انجمن کتابداری و اطلاع رسانی تا رسیدن به مرحله رشد،

مثل این کاکتوس به زمانی طولانی، تلاشی پیگیر و حمایت سازمان ها و موسسات بزرگ نیازمند است.

حرفه مندان و دانشجویان علم اطلاعات:

حرفه مندان که شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه ها، کتابداران شاغل در انواع کتابخانه ها، دانشجویان و

تمامی کسانی که به عنوان جامعه هدف انجمن کتابدارای و اطلاع رسانی به شمار می روند، می توانند با

انجام کارهای زیر تفکر انجمنی خود را نمایان سازند:

• شرکت فعال در کارگاه ها، همایش ها و سایر فعالیت های انجمن.
• خود را با انجمن یکی دانستن و تلاش جهت اعتلای انجمن، چرا که اعتلای انجمن حرفه ای به معنی اعتلای حرفه و حرفه مندان آن است.
• مرجع دانستن انجمن در فعالیت های علمی و حرفه ای: در بسیاری از کشورهای پیشرفته که انجمن ها جایگاه اصلی خود را یافته اند، این انجمن ها هستند که گروه های آموزشی، مدارک تحصیلی و تمامی فعالیت های حرفه ای در رشته را مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار می دهند؛ ولی در ایران تقریبا می توان گفت در هیچ رشته ای این مهم به انجام نرسیده است. ولی اگر تمامی حرفه مندان انجمن را مرجع فعالیت های علمی و حرفه ای بدانند، این مرجعیت به انجمن داده خواهد شد و انجمن جایگاه اصلی خود را خواهد یافت.
• تلاش در برقراری ارتباط انجمن با سازمان مطبوع خود: هر فرد می تواند در سازمان یا محل کار خود نماینده ای برای معرفی و ترویج فعالیت های انجمن باشد.
• تلاش در جهت تشویق سایر همکاران و دانشجویان جهت شرکت در فعالیت های انجمن و حمایت از این فعالیت ها.

• نگاهی نقادانه به انجمن و فعالیت های آن و نقد آن ها به صورت منصفانه: بدیهی است انجمن فعالیت های متعددی را براساس توانایی ها و امکانات خود انجام می دهد که مزایای و معایبی دارد. نگاه نقادانه و منصفانه مخاطبان و حرفه مندان به فعالیت های انجمن می تواند به مسئولین انجمن و اعضای هیئت مدیره در انجام بهتر فعالیت ها از طریق شناسایی نقاط قوت و ضعف کمک شایانی نمایند. البته تأکید بر این است که در این نقدها رعایت انصاف با درنظر گرفتن امکانات و شرایط انجمن باید از طریق افراد رعایت شود؛ وگرنه بیرون گود نشستن و نظر دادن کار راحتی است.
• ارائه ایده های نو به هیئت مدیره انجمنبرای فعالیت ها: حرفه مندان و کلیه کتابداران و اعضای هیئت علمی نباید خود را جدا از انجمن دانسته و بگویند تنها وظیفه اعضای هیئت مدیره است که به فعالیت در انجمن بپردازند، بلکه باید با ارائه ایده های خلاقانه و نوآورانه، اعضای هیئت مدیره را در راه انجام کارهای جدید یاری رسانند و علاوه بر آن تا حد امکان در امور اجرایی نیز از طریق عضویت در کمیته ها و کارگروه ها کمک رسان انجمن باشند.

اعضای هیئت مدیره انجمن :

اعضای هیئت مدیره انجمن به عنوان ارکان اصلی انجمن وظیفه دشوارتری نسبت به دو دسته دیگر دارند.

آن ها باید از ویژگی های ذیل برای فعالیت در انجمن برخوردار باشند. اعضای هیئت مدیره باید پیش از

کاندید شدن در انتخابات هیئت مدیره خود را با این معیارها سنجیده و در صورت دارا بودن این شرایط

کاندید هیئت مدیره گردند:

• انجمن در اولویت های اصلی کاری و باورهای آن ها باشد. انجمن باید در اولویت های اولیه و اصلی کاری اعضای هیئت مدیره انجمن باشد نه آخرین اولویت. آن ها باید در جلسات هیئت مدیره شرکتی فعال داشته باشند و هر کدام مسئولیت گوشه ای از کارها و فعالیت های انجمن رابر عهده بگیرند. البته تجربه به بنده ثابت کرده همواره در انجمن ها تعداد اندکی از اعضای هیئت مدیره بیشترین فعالیت را داشته اند.
• دارای ایده های خلاقانه جهت توسعه و بهبود زیرساخت های لازم باشد.
• عضو هیئت مدیره انجمن باید دارای روابط عمومی قوی باشد.

• تلاش جهت ایجاد و حفظ همبستگی و انسجام بخشیدن به جامعه حرفه ای: هدف عضو هیئت مدیره انجمن باید ایجاد همبستگی و انسجام در جامعه حرفه ای باشد و تمام تلاش خود را برای دوری از تشتت و اختلاف در جامعه حرفه ای به کار بندد.
• اشراف به مبانی نظری و عملی حرفه (دانش فنی).
• توانایی برقراری ارتباط با سازمان ها جهت معرفی انجمن و رسالت هایش.
• توانایی بالابردن احساس مشارکت حرفه ای در اعضاء.
• توانایی بالابردن احساس مسئولیت حرفه ای در کل حرفه.
• توانایی جلب مشارکت پیشکسوتان و شخصیت های بانفوذ حرفه برای همفکری و همکاری.
• توانایی برقراری ارتباط نزدیک با اعضای جوان (کتابداران شاغل و دانشجویان) و تبیین تفکر انجمنی.
• توانایی درگیر کردن همه اعضاء در نظرسنجی ها و مشارکت ها.
• اعتقاد و باور به خرد جمعی و توانایی برجسته کردن آن در ذهن اعضای انجمن.
• اجتناب از منافع شخصی و توجه به منافع جمعی و حرفه.
• روحیه انتقادپذیری بالا: تمامی اعضای هیئت مدیره باید دارای روحیه انتقادپذیری بالا باشند، چرا که به علت گستردگی خواسته های جامعه هدف انجمن، بدیهی است انجمن نتواند خواسته همه را برآورده نماید؛ از این رو همواره ممکن است با انتقادات و پیشنهاداتی مواجه گردد. اینجاست که اعضای هیئت مدیره به ویژه مسئولین اجرایی انجمن باید با دید و آغوش باز نظرات، انتقادات و پیشنهادات را پذیرا بوده و برای هر کدام پاسخی منطقی داشته باشند و بدون سوگیری به همه آن ها رسیدگی نمایند و از نظرات سازنده افراد در برنامه های آتی استفاده نمایند.
• عشق و علاقه به حرفه و آبادانی میهن اسلامی: به جرأت می توان گفت که این مهمترین ویژگی است که یک عضو هیئت مدیره انجمن باید داشته باشد. انجمن و فعالیت در آن کاری کاملا دلی و داوطلبانه است و بدون عشق فعالیت مستمر در آن امکان پذیر نیست. بنابراین عضو هیئت مدیره باید عاشق حرفه خود به صورت عملیاتی و نه شعاری باشد. عضو هیئت مدیره انجمن بایدآمادگی از خودگذشتگی و ایثار برای فعالیت انجمنی و خدمت به جامعه حرفه ای را داشته باشد؛ چیزیکه بنده در مدت فعالیت خود در انجمن کتابدارای و اطلاع رسانی ایران (6 سال شاخه ها و یک سال انجمن

• کل) در تعداد زیادی از اعضای هیئت مدیره دوره های مختلف انجمن دیده و به عینه آن را لمس کرده ام.

سخن پایانی:

در جامعه مدنی و توسعه یافته تنها راه توسعه پایدار، اعتماد به مردم و نهادهای مردمی است. انجمن هایی

که به ضرورت و نه به مصلحت توسط علاقمندان و عاشقان عرصه های فرهنگی، اجتماعی و علمی تشکیل

می شوند و با خلاقیت و باور و به صورت داوطلبانه و بدون بروکراسی جانکاه، تعالی بخش جامعه می شوند؛

انجمن هایی که به صورت علمی و تخصصی و با علاقه و عشق سامان می یابند و به دنبال تأثیرگذاری هستد

نه گزارش دهی.

این انجمن ها در صورتیکه از آسیب های دولتی شدن، بروکراتیک شدن، کارنامه ای شدن، حسادت ها، نام

جویی ها و عدم تحمل دیدگاه های انتقادی اعضاء مصون بمانند، مهم ترین رکن توسعه فرهنگی و اجتماعی

کشور خواهند بود.

منابع و ماخذ:

آل مختار، محمدجواد (1384). نقش انجمن کتابداری (شاخه) در توسعه همه جانبه کتابداری و اطلاع

رسانی. پاپیروس، 3 (11/12)، 2-11.

پریرخ، مهری و شریف، عاطفه (1389). پژوهشی پیرامون تدوین برنامه راهبردی انجمن کتابداری و اطلاع

رسانی ایران. اطلاع شناسی، 29، 55-84.

سوهانیان حقیقی، محمد (1384). مطالعه و نظرسنجی درباره عملکرد و نقش انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران (دوره نخست 1379-1382)، پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه فردوسی مشهد.