چهاردهمین نشست متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی منطقه جنوب کشور

به مناسبت هفته پژوهش با عنوان پژوهشگران جوان

دکتر محمدرضا قانع رئیس هیئت مدیره انجمن کتابداری منطقه جنوب کشور بیان داشت به مناسبت هفته پژوهش چهاردهمین نشست متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی با موضوع پژوهشگران جوان روز چهارشنبه مورخ 26 آذر ماه با همکاری انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران به صورت مجازی برگزار گردید. در این نشست دو ساعته ضمن خوشآمدگویی، قانع اشاره کرد که توجه به پژوهشگران جوان به عنوان نیروهای بالقوه حوزه پژوهش از ضروریات است و رابطه استاد و شاگرد در این عرصه و حفظ این رابطه دو اصل مهم یکی کیفی سازی پژوهش ها و دیگری اخلاق مداری را با استفاده از تجربه معلم تقویت خواهد کرد. وی اشاره داشت با توجه به اهمیت موضوع در این نشست پژوهشگران با سابقه و جوان برای ارائه نقطه نظرات و تجربه زیسته خود مشارکت داشتند.

در آغاز نشست رحمت الله فتاحی استاد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد سخنرانی خود را با موضوع نگاهی فلسفی و معرفت شناختی به پژوهش آغاز کرد. فتاحی بیان داشت چرا پژوهش ها راه به جایی نمی برند؟ و در این رابطه مشکل را در نگاه پژوهشگران به چیستی و ماهیت پژوهش می داند و در دوران تحصیل بویژه در تحصیلات تکمیلی به این مبحث در درس های روش پژوهش توجه نمی شود. از نظر فتاحی رویکرد فلسفی به اینکه پژوهش چیست؟ و چرا پژوهش می کنیم؟ مربوط است و از منظر معرفت شناختی سؤال های بر این قرار مطرح می کند که چراها و چیستی های پژوهش برپایه چه منابعی، چه شناختی و چگونه به دست آمده است؟ فتاحی بر این باور است که نگاهی فلسفی و معرفت شناختی به پژوهش باید توام با شناخت باشد و به چگونگی شکل گیری شناخت و نقش آن در فرایند پژوهش توجه کرد. در غیر از این صورت پژوهش عمیق نیست. در ادامه وی بیان داشت شناخت ما از دانستن (دانایی) و ندانستن (نادانی) چگونه است؟ و مخاطب را با این سؤال ها روبرو می کند که چه چیزهایی را می دانیم؟ (مبانی نظری/پیسینه پژوهش)،  چه چیزهایی را نمی دانیم؟ (شکاف های پژوهش)، چه چیزهایی را باید  بدانیم؟ (پرسش ها و یا فرضیه ها)، چه چیزهایی را چگونه باید بدانیم؟ (روش پژوهش)، چه چیزهایی را نتوانستیم بدانیم؟ (محدوده پژوهش) و چه چیزهایی را بعد باید بدانیم؟ (پیشنهادهای پژوهش). در این راستا فتاحی اظهار داشت چه چیزهایی نیاز به دانستن دارند؟ چرا؟ و به علم مدرن اشاره دارد که آیا از پتانسیل های علم مدرن به درستی در پژوهش های خود بهره می بریم؟  در پایان وی اشاره می کند که پژوهش پیوند اصلاح گرا است و  دانش نو در پیوند با فناوری، صنعت، سیاست، اقتصاد، محیط زیست و دین دانشی نوآورانه و کاربردی خواهد بود.

سخنران دوم مقصود فراستخواه استاد گروه برنامه ریزی آموزش عالی، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی با موضوع رنجنامه پژوهش بیان داشت که در ایران 18 میلیون نفر بین سن 15 تا 29 سال هستند و جامعه جوان را تشکیل می دهند. از این میان 5 تا 6 میلیون در مدارس و دانشگاه ها مشغول نحصیل می باشند و بیش از 3 میلیون در دانشگاه ها تحصیل می کنند. بنابراین، بخش بزرگی از جمعیت جوان با علم سروکار دارند و گنجینه بزرگ فرهنگی و اجتماعی و پژوهشی هستند. در ادامه وی اظهار داشت ظهور گروه هایی جدید اجتماعی و مجموعه چگالی جمعیتی می خواهد تحقق ذات پیدا کند و ابراز وجود نماید. از طرفی چون دیده نمی شود به جرم بحرانی و از منطق پویایی شناسی اجتماعی (Social Dynamics) به تهدید اجتماعی تبدیل می شود. وی اعتقاد دارد که تجربة رنج، همان جوانی تلخ است. چرا از این موهبت اجتماعی [نیروی جوانی] نتوانیم استفاده کنیم؟ در این رابطه به دغدغه های جوان در خصوص کیفیت آموزش و آینده و تنش کاریابی اشاره می نماید و اظهار داشت آمار ارائه شده نشان از سهم 5 میلیونی بیکاران دانش آموخته دانشگاهی دارد. فراستخواه با اشاره به ایجاد بستر مناسب برای پژوهش و شادی حاصل از نتایج پژوهشِ کیفی تأکید دارد و بیان می کند که در این راستا از خودمان فهم، ظرفیت و گنج های تازه پیدا می کنیم و پژوهش کیفی به ما عزت نفس می دهد. در پایان وی بیان می کند که در پژوهش زائر یک حقیقت هستیم و شادی پژوهشگر در خلاقیت است.

در ادامه برنامه سه نفر از پژوهشگران برگزیده فروغ رحیمی، نرجس ورع و سمیه آورند تجربه زیسته خود را به عنوان پژوهشگران جوان به مختصر با حاضران در میان گذاشتند.

سخنران سوم دکتر وحید احسانی پژوهشگر در زمینه اثربخشی و سیاستگذاری علم و پژوهش و همکار حوزه معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی با موضوع تجربه زیسته یک پژوهشگر تأثیر ـ مدار اظهار داشت: در مدل فرایندی از آغاز پژوهش تا تأثیر آن به گزارش پژوهش که به طور معمول در قالب مقاله ارائه می شود، نتایج حاصل از کاربرد یافته ها و تأثیرات سازمانی و ملی توجه داریم. وی عقیده دارد که پژوهش مقاله ـ مدار  را نمی توان تولید علم دانست. زیرا رویکرد برون مدار فقط به خروجی توجه دارد و در عمل چیزی مشاهده نمی شود. مانند اینکه در آموزش عالی خروجی فقط متخصص باشد و آن متخصصی که از مهارت لازم برخوردار نیست. بنابراین فلسفه وجودی پژوهش و مقاله رسیدن به تأثیر است. احسانی در ادامه بیان می کند که علم و پژوهش به طور ذاتی مقوله های تأثیر مدار هستند. بنابراین گسترش مرزهای دانش و بهبود زندگی در این فعالیت اجتماعی، نهفته است. به عقیده وی در دوران پیشامدرن "تصرف در عالم" (چه به منظور کشف و چه به منظور تغییر) جایگاهی نداشته است و  پیش از "تأثیر  ـ مدار شدن" ذهن بشر، علم و پژوهش مدرن موضوعیت نداشته است. در رابطه با پژوهشگر شدن وی اشاره داشت که حرف اصلی این است که نمیشگان نمی توانند پژوهشگر باشند یعنی کسانی هستند که می گویند نمی شود. بنابراین توصیه می کند که پژوهشگران جوان از فضای نمیشگان خارج شوند.

سخنران چهارم دکتر محمود خسروجردی کتابدار ارشد دانشگاه اینلاند نروژ با موضوع ساختار پژوهش در جامعه نروژ در رابطه با فرهنگ و پژوهش بیان داشت که پژوهشگران فقط داده های پژوهش گردآوری نمی کنند. آنها شیوه ی گردآوری داده را هم طرح ریزی می کنند، آنها داده ها و آزمون ها را هم پالایش و تفسیر می کنند. وی بیان می کند که عوامل اجتماعی، تئوری ها و مدل های در دسترس پژوهشگر و منابع اطلاعا تی و فناوری موجود، بر آنچه که پژوهشگر می تواند انجام دهد و آنچه که در عمل انجام می دهد اثر می گذارند. پژوهشگران درباره ی داده ها، مدل ها، و نظریه ها و تفسیرها می نویسند، می خوانند، بحث می کنند. در نتیجه بافت فرهنگی و اجتماعی بر تفسیر یا انتخاب پژوهشگر اثر می گذارد. در رابطه با مختصات فرهنگ نروژ خسروجردی اظهار داشت یک جامعه مسطح دارد. دولت رفاه است. تأمین و بهبود رفاه عمومی وظیفه قانونی نهادهای دولتی است. جامعه ای با ارزش های زنانگی (زنان، کودکان و اقشار آسیب پذیر جایگاه بسیا ر والایی در جامعه دارند). جامعه ای فردگرا (استقلال کودک، دانش آموز، پژوهشگر و ...). استقبال از تغییر و دوستدار محیط زیست و در نهایت خواندن، کتاب و کتابخانه جایگاه مناسیت در جامعه دارند. خسروجردی اشاره کرد از منظر پژوهشی به انتشار مقاله در نشریات بین المللی با دسترسی باز اهمیت می دهند و  برای این منظور حمایت مالی از طرف دانشگاه صورت می گیرد. به عنوان مثال دانشگاه اینلاند به ازای چاپ هر مقاله علمی 25000 کرون می پردازد. وی اشاره داشت در طرح های پژوهشی این حمایت مالی مانند مقالات به طرح هایی تعلق می گیرد که از طریق شورای پژوهش نروز تأیید شده باشند و پژوهش هایی باشند که مسئله ـ محور هستند و از کیفیت لازم برای رفع مشکلات جامعه برخوردار باشند. در ادامه اشاره کرد در خصوص دانشجویان دکتری سیاستگذاری براین قرار است که دانشجوی دکتری شاغل تمام وقت و در استخدام دانشگاه هستند و استاد یک راهنما است نه معلم. بنابراین، دانشجو صاحب پژوهشِ خویش است و باید یک پژوهش کیفی ارائه دهد. در مقاله برگرفته از رساله دانشجو به عنوان صاحب اثر در جایگاه نخست است و اگر استاد در پژوهش کمک کرده باشد نام وی در آخر ذکر  می شود. در پایان خسروجردی اشاره کرد آنچه در فرایند پژوهش در جامعه نروژ اهمیت دارد کیفبت و نتایج پژوهشی است که رفاه اجتماعی را مورد نظر داشته باشد.

در جمع بندی از سخنرانی ها قانع بیان داشت نگاه فلسفی و معرفت شناختی به پژوهش فهم و دانایی ما را از پژوهش افزایش می دهد و پژوهشگر جوان با نگاه اثربخش به پژوهش در قالب یک رفتار اجتماعی فعالیت خواهد کرد. از طرفی نسل جوان در اجتماع که بخشی از آن را پژوهشگران جوان تشکیل می دهند با چگالی جمعیتی روبرو است. در این شرایط نسل جوان برای نشان دادن موجودیت خود به علت دیده نشدن به جرم بحرانی در رابطه با گروه های جدید اجتماعی تبدیل می شود که باید از این جرم بحرانی دوری کرد و به یک پویایی اجتماعی در پژوهش دست یافت. این پویایی و تعمق در پژوهش باید از تولید گرایی محض به پژوهش تأثیر ـ مدار تغییر جهت دهد. در نهایت با نگاهی به نظام ارزیابی پژوهش در نروژ به ما این بینش را می دهد که بر اثرگذاری یافته های پژوهش از طریق دسترس پذیری آنها برای همگان باید توجه داشت و در رابطه استاد و شاگرد با قائم بودن به استقلال فکری دانشجو که یکی از اصول اخلاقی آموزش و پژوهش است به رشد فکری و اثرگذاری کیفی پژوهشگران جوان یاری می رسانیم.

در بخش دیگری از این نشست حسن مقدس زاده عضو هیئت مدیره انجمن شاخه جنوب کشور و رئیس آموزش سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ضمن رونمایی، از چگونگی آماده شدن مجموعه سخنرانی های وبینار نقش اجتماعی حرفه و کتابخانه ها در شرایط بحران توضیحاتی ارائه کرد و اعلام نمود که مقالات ارائه شده در این وبینار به زودی در وبگاه انجمن شاخه جنوب کشور قابل دسترس خواهد بود.

در پایان از پژوهشگران برگزیده تقدیر شد. در ارزیابی پژوهشگران جوان که در سه سطح به دبیرخانه انجمن شاخه جنوب کشور از استان های فارس، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد و هرمزگان ارسال شده بود، در سطح هیأت علمی خانم دکتر منصوره صراتی از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و خانم دکتر فروغ رحیمی از مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری برگزیده شدند. در سطح شاغلان تحقیقاتی خانم دکتر سمیه آورند کارشناس آفرینش های ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و مدرس دانشگاه فرهنگیان شیراز و خانم دکتر زهره افتخار کارشناس پژوهشی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام مورد تقدیر قرار گرفتند و در سطح دانشجویی خانم نرجس ورع دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز و آقای محمد رضا نیازمند دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تهران به عنوان پژوهشگر برتر معرفی شدند.

شایان ذکر است که علاقه مندان جهت مشاهده آفلاین این نشست می توانند به آدرس زیر مراجعه نمایند:

https://learning.ilisa.ir/lfz628dmp21l/