معصومه ایزدی، کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع¬رسانی پزشکی. دانشگاه علوم پزشکی بوشهر

با توجه به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد افراد، لازم است تا علاوه بر متون درسی موجود، مطالب با بیان متفاوت در اختیار این افراد قرار گیرد تا احتمال درک مطالب توسط آنان افزایش یابد. با در نظر داشتن این نکته که دانش اکتسابی از تجارب علمی، پایاتر از معلومات بدست آمده از اجرای برنامه‌های آموزشی به شیوه مرسوم آن است و نیز اهمیتی که توجه به مباحث بهداشت و سلامت برای کودکان دارد، لازم است تا دانش‌آموزان علاوه بر استفاده از کتاب‌های درسی مربوطه از منابع غیر درسی موجود نیز استفاده کنند (عابدی، 1389).

استفاده از منابع غیردرسی مناسب، دانش‌آموز را به فعالیت و تحقیق بیشتر در اوقات فراغت ترغیب می‌کند و مطالب علمی را بیشتر از حد کتاب به او آموزش می‌دهد. کتاب‌های غیر درسی، تسهیل کننده آموزش و یادگیری به¬شمار می‌آیند (صنعت جو، سید قطبی، 1391)؛ این کتاب‌ها می‌توانند به طور منطقی و منسجم آموزش بهداشت و سلامت را پوشش داده و نقش مؤثری در آموزش بهداشت به کودکان و نوجوانان داشته باشد. همچنین حجم زیاد کتاب‌های موجود، لزوم آموختن مهارت‌هایی در زمینه انتخاب، ارزیابی و استفاده مناسب و مؤثر از کتاب‌های کمک درسی مناسب را برای دانش‌آموز ناگزیر می‌کند. در قالب یک پژوهش سعی بر آن شد تا با انتخاب کتاب‌های کمک درسی مناسب در این حوزه به یادگیری دانش‌آموزان کمک شود. بر این اساس 25 کتاب تهیه شد که بر اساس معیارهای ظاهری و محتوایی، به وسیله کتابداران و معلمان مجرب بررسی شدند و از بین آنان تعداد 24 کتاب به عنوان کتاب مناسب انتخاب شد. بررسی کتاب‌ها نشان داد که تمامی کتاب‌ها از نظر پیش داوری نکردن مطالب کتاب‌ها بالاترین نمره‌ را داشتند که خود امتیازی برای ناشران و نویسندگان این آثار محسوب می‌شود. همچنین کتاب‌های انتخاب شده برای هر دو گروه دختر و پسر مناسب بود؛ که این ویژگی علاوه بر آنکه می‌تواند مفید باشد، می‌تواند یک ضعف به حساب آید. زیرا با وجود اینکه گروه سنی مخاطبان این کتاب‌ها 9 تا 12 سال ذکر شده بود و همانطور که مشخص است بلوغ جنسی دختران در این سن است، بهتر است برای گروه دختران و نیازهای جنسی آنان کتاب‌هایی تألیف شود. از دیگر نقاط ضعف این کتاب‌ها که در بررسی معیارهای ظاهری مشاهده شد، نبود کتابشناسی پیشنهادی در انتهای بسیاری از کتاب‌ها بود. نتایج پژوهش¬های قبلی همراستا با این پژوهش نشان داد که کتاب‌های کمک درسی با طراحی خوب می‌توانند جایگزین کتاب‌های درسی شوند و ناشران نیز می‌توانند در راستای طراحی کتاب‌هایی با کیفیت بهتر، از نظرات و پیشنهادهای معلمان، دانش‌آموزان و والدین استفاده کنند.
مسئله مهم در نشر این کتاب‌ها محتوای آن است. یعنی ناشران باید در انتشار و تولید منابع به محتوای کتاب‌های درسی نیز توجه کنند تا هم‌سو با آن باشد و بتواند با زبانی سلیس و روان مفاهیم موجود در کتاب-های درسی را به شیوه¬ای متفاوت از کتاب¬های درسی به دانش‌آموز منتقل کند. با توجه به ویژگی‌های خاصی که این کتاب‌ها باید داشته باشند، بهتر است که ناشر آنان نیز به صورت اختصاصی در این حوزه فعالیت داشته باشد. با بررسی کتاب‌های یافت شده تنها ناشران محدودی هستند که در این زمینه بصورت تخصصی فعالیت می‌کنند (پیدایش، ذکر، محراب قلم و نوای مدرسه، پیام). نشر پیدایش با توجه به کتاب‌های در دسترس فعال‌ترین ناشر (صرف نظر از کیفیت کتاب‌ها) در این زمینه است. با این وجود در سال‌های اخیر نیز فعالیت کمتری در انتشار کتاب‌ها داشته است. می‌توان سال اوج انتشار این کتاب‌ها را در سال‌های 90 و 91 دانست که تنها 4 و 5 عنوان کتاب چاپ شده در سال است. از دیگر مواردی که می‌توان مورد توجه قرار داد نویسنده‌های کتاب‌ها هستند که اکثریت این کتاب‌ها ترجمه شده است و فقط 4 عنوان کتاب نویسنده داخلی داشتند. با این وجود مترجم‌های تخصصی (مزینانی، طاهر، سالاری، معراج) کمی نیز در این زمینه وجود دارد. از دیگر نتایج این پژوهش می‌توان به تعداد کتاب‌های خریداری شده اشاره کرد؛ که تعداد کتاب‌های در دسترس بسیار کم است و نتیجه آن می‌شود که دسترسی آن برای دانش‌آموزان بسیار مشکل باشد. می‌توان یکی از دلیل‌های آن را شمارگان کم کتاب‌ها دانست؛ به عنوان مثال کتاب حواس پنجگانه که جز بهترین‌های این مجموعه بوده است، شمارگان آن 500 عدد بوده است. با توجه به آمار خانه کتاب در خصوص شمارگان تعداد کتاب که در بین سال‌های مورد بررسی روندی کاهشی داشته است، لازم است تمهیداتی اندیشیده شود که در مورد کتاب‌های کودکان و نوجوانان شمارگان بیشتری در نظر گرفته شود. پس از آن ضرورت دارد تا آموزش و پرورش و مدارس با تهیه این کتاب‌ها برای کتابخانه‌های آموزشگاهی به دسترس پذیر بودن این کتاب‌ها برای تمام دانش‌آموزان کمک کنند. و می‌توان امید داشت که با دسترس پذیر شدن این کتاب‌ها و استفاده از آن، دانش‌آموزان بتوانند نیازهای اطلاعاتی خود را برطرف کنند.

کتابنامه:
صنعت جو، اعظم و سید قطبی، مهدی(1391). شناسایی کتاب های غیردرسی همخوان با کتاب های درسی علوم تجربی و تعلیمات اجتماعی مقطع دبستان (راهبردی برای تدریس معلمان و مجموعه سازی در کتابخانه های آموزشگاهی)، پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی. 2 (1)، 234-221.
عابدی، پروین (1389).ضرورت آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.