ضرورت ارزیابی فناوری در کتابخانه

اعظم دوره­گر زواره، کارشناس ارشد مطالعات کتابخانه های عمومی، کارشناس امور اداری کتابخانه های عمومی شهرستان اردستان

تاریخچه مختصر فناوری در کتابخانه ها

از اوایل دهه 1930، از تجهیزات کارت پانچ در گردش کتابخانه و احراز شرایط استفاده می شد. اندکی پس از این موفقیت، سایر برنامه های مربوط به کتابخانه برای رویه های کتابخانه استفاده شد. با این حال، حرکت کند بود و کاربردی ترین کاربرد پردازش داده را می توان در تیراژ کتابخانه یافت. در سال 1945، ونوار بوش با اصرار به دانشمندان كه دیگر در تلاش جنگ نیستند تا خلاقیت خود را به سمت دسترسی بیشتر به دانش سوق دهند، بینایی غیرمعمول را نشان داد. دستگاهی که وی تصور می کرد و آن را "memex" خواند، میز تحریری بود که شامل یک فروشگاه میکرو فیلم، خواننده و دوربین با کنترل عددی بود. اطلاعات ذخیره شده شامل آثار منتشر شده و سوابق شخصی است. چندین مورد به طور همزمان با وضوح بالا قابل مشاهده هستند. وی راهی را برای تحولات فناوری که اخیراً ظهور کرده اند، عنوان کرد. نمایشگرهایی که همزمان چندین سند را نشان می دهد. ماشین آلات شخصی برای ایجاد و سازماندهی یادداشت ها و مقالات ؛ و ابر متن برای سیستم هایی که بین موارد اطلاعاتی پیوند ایجاد می کنند. دهه 1960 رایانه های به اشتراک گذاشته شده زمان را به ارمغان آورد که به کتابخانه های ایالات متحده امکان می دهد تا از سرمایه گذاری های مشترک ارزش خاصی کسب کنند. کتابخانه کنگره، در اواسط دهه 1960، شروع به استفاده از رایانه برای تولید سوابق کاتالوگ قابل خواندن توسط ماشین کرد. در اوایل دهه 1970، پیشرفتهای عمده ای در فناوری کتابخانه رخ داد. OCLC پروژه فهرست نویسی مشترک خود را آغاز کرد. UTLAS عملیاتی مشابه را در کانادا آغاز کرد. چند سال بعد، گروه کتابخانه های تحقیقاتی (RLG) تشکیل شد و شبکه های منطقه ای (به عنوان مثال شبکه کتابخانه واشنگتن) با هدف مشابه توسعه یافتند. در اواخر دهه 1970، از کامپیوترهای کوچک در کتابخانه ها استفاده می شد (به عنوان مثال، کتابخانه ملی پزشکی). سیستم های تجاری برای جستجوی پایگاه داده های مرجع به صورت آنلاین نیز پدیدار شد (به عنوان مثال، Bibliogra-phic Retrieval Services، BRS؛ DIALOG / Lockheed (Riggs، Donald E، 1990).

فناوری ابزاری است که کتابخانه ها را قادر می سازد خدمات را به روشی کارآمدتر ارائه دهند. در تاریخ فناوری کتابخانه، پیش بینی های متعددی در مورد چگونگی تحول انقلابی در کتابخانه ها در کتابخانه ها صورت گرفته و در حال انجام است و حتی برخی از پیش بینی کنندگان پیش بینی کرده اند که این فناوری منجر به از بین رفتن کتابخانه ها خواهد شد.

اهمیت و تأثیر فناوری اطلاعات

فناوری اطلاعات از جمله ابداعات در حال رشد درحوزه خدمات اطلاعاتی، امکانات ارتباطی، و منابع الکترونیکی است. در دانشنامهکتابداری و اطلاع رسانی، فناوری اطلاعات چنین تعریف شده است:

مجموعه ابزارهایاطلاعاتی، اعم از وسایل ارتباط از راه دور، ابزارهای دیداری و شنیداری و ماشین هایمربوط، توام با دانش، مهارت و شیوه استفاده از آنها در تولید، پردازش و دبیزشاطلاعات به منظور انتقال اطلاعات به جامعه استفاده کننده. به طور کلی فناوریاطلاعات برای تولید و فراهم آوری، پردازش، ذخیره سازی، و اشاعه مواد و اطلاعات، بهشکل های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد.این فناوری ها در تامین اهداف آموزشی،پژوهشی، مدیریتی، بهداشتی – درمانی، و مانند آن در سازمان ها نقش مهمی ایفا میکنند.

مزایای کاربرد فناوری اطلاعات در کتابخانه

کتابخانه ها نهاد های پویایی هستند که با در نظر گرفتن نیازهای افراد، منابع مختلف را در اختیار آنها می گذارند. یک کتابخانه مبتنی بر فناوری اطلاعات، زمینه مساعدی برای ارائه مناسبتر خدمات اطلاع رسانی پیشرفته فراهم می آورد. یکی از مهمترین اهداف استفاده از فناوری اطلاعات در کتابخانه ها، ارتقای سواد اطلاعاتی کاربران و مراجعه کنندگان از کتابخانه است.

سواد اطلاعاتی قابلیتی است که فرد را در دسترسی مفید و مؤثر به اطلاعات، ارزیابی انتقادی آن و استفاده دقیق و خلاق از اطلاعات به دست آمده به منظور رفع نیازهای اطلاعات خویش توانمندی سازد (زهرا شیروانی،۱۳۸۸)به طور کلی آنچه موجب شده استکه کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از فناوری نوین استفاده کنند عبارتند از:سرعت، حافظه، دقت بسیار زیاد در فراهم آوری، انباشت و بازیابی اطلاعات به مددرایانه و صرفه جویی در نیروی انسانی، ایجاد ارزش افزوده، انعطاف پذیری در برابرنیازهای گوناگون، دسترسی یکپارچه به اطلاعات،امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایرکتابخانه ها و…

برخی از فواید بهره مندی از فناوری اطلاعات در کتابخانه به شرح زیر است( آزادی، ۱۳۹۰):

• بهبود دسترسی به مجموعه های کتابخانه: در کتابخانه هایی که نظام فهرست رایانه ای فعالی در اختیار دارند، امکان جستجوی فهرست از منزل و محل کار فراهم است. به منظور در دسترس قراردادن مجموعه کتابخانه برای آن عده که نمی توانند به کتابخانه مراجعه کنند، دسترسی تلفنی به فهرست رایانه ای به عنوان خدمتی اساسی در نظر گرفته می شود. روش دیگر در دسترس قرار دادن مجموعه های کتابخانه، استفاده از نوعی سیستم تلفنی خاص به نامTouch Toneاست. کتابخانه ها با در اختیار داشتن پست صوتی قادرند اطلاعات مربوط به امکانات و تجهیزات، ساعات کار کتابخانه و موقعیت جغرافیایی خود را معرف کنند.
• دسترسی به منابع و مجموعه های دور در سایر کتابخانه ها: استفاده از اینترنت شیوه ابتکاری برای بهبود دستیابی به منابع محلی و مجموعه های دور است. با این امکان بسیاری از کتابخانه ها در صدد پیاده سازی فهرست های خود بر روی شبکه جهانی اینترنت هستند. پس از شناسایی منابع در مجموعه های دور، یکی از راه های انتقال آنها به کتابخانه ها مورد نظر، تحول الکترونیکی مدارک است. این روش مطلوب همگان بوده که باید توجه ویژه ای به آن شود.
• افزایش استفاده از مجموعه های کتابخانه ها: یکی از راه های ابتکاری و جدید برای افزایش استفاده از مجموعه ی محلی این است که امکان دسترسی به آنها هرچه بیشتر فراهم شود. باجه های اطلاعاتی دسترسی و استفاده از منابع محلی را برای عموم مردم ایجاد می کند. کتابخانه ها می توانند از طریق باجه های الکترونیکی منابع خود را برای افراد دسترس پذیر سازند. در این رابطه استفاده از شبکه داخلی و شبکه جهانی اینترنت به عنوان شیوه ای برای افزایش استفاده از مجموعه ها مطرح است.(فرزانه عامل،۱۳۹۱)
• بهبود رابطه بین کارکنان و جریان کار : برای موفقیت بیشتر در کتابخانه‌ها، ارتباط بین کارکنان با هم، کتابخانه مرکزی و کتابخانه‌های زیر مجموعه و کارکنان و مراجعین کتابخانه امری بسیار ضروری است. چنین ارتباطاتی از طریق سیستم‌های تلفنی پیشرفته، سیستم‌های پست الکترونیک و استفاده از شبکه‌های محلی تسهیل می‌شود. فناوری، استفاده از متخصصان کتابداری را در پست‌های خدمات فنی افزایش داده و به کتابداران حرفه‌ای اجازه تمرکز بر مباحث عمده فنی و سیاستگذاری را می‌دهد
• صرفه جویی در زمان و هزینه: با ایجاد امکان برقراری ارتباط از راه دور برای کاربران کتابخانه، رفت و آمدها به منظور یافتن اطلاعات و منابع کاهش پیدا کرده و در هزینه‌ها نیز صرفه‌جویی می‌شود .
• § ارائه خدمات مرجع‌ در کتابخانه: با وجود ابزارهای ارتباطی دسترسی به انواع منابع اطلاعاتی مرجع نظیر دانشنامه‌های پیوسته، واژه‌نامه‌های اینترنتی، کتابهای الکترونیک و. . . افزایش یافته و ارائه خدمات کتابخانه به سمت بهره‌گیری از این گونه منابع که دارای اطلاعات روز آمد هستند گرایش پیدا می‌کند.
• افزایش تعداد استفاده کنندگان از خدمات کتابخانه‌ها:همگام با پیشرفتهای اتفاق افتاده در بخش فناوری اطلاعات تعداد افراد دارای سواد اطلاعاتی افزایش یافته و جامعه استفاده کننده از خدمات کتابخانه مبتنی بر فناوری ارتباطی و اطلاعاتی نیز افزایش می یابد.

انواع فناوریها و کاربرد آنها در کتابخانه‌ها

در دوران کنونی به مدد فناوری رایانه و اطلاعات، وسایل و امکانات ارتباطی بسیاری ظهور پیدا کرده است که هرکدام با ویژگیها و قابلیت های خاص خود در راه تعالی و پیشرفت در ارائه خدمات کتابخانه‌ای مفید و مؤثر بوده‌اند. کتابخانه‌ها نیز که وظیفه برقراری ارتباط با مخاطبین را دارند می‌توانند به راحتی از این ابزارها استفاده کنند . این ابزارها دارای مزیت‌هایی چون سرعت، ارزانی، انعطاف‌پذیری و دسترسی آسان هستند.

   ۱. نمابر (پست تصویری): ابزاری است که برای انتقال و جابجایی اطلاعات مکتوب به سرعت به کتابخانه‌ها راه یافت. نمابر درکتابخانه‌ها به منظور ایجاد تسهیلات برای ارسال و مبادله اطلاعات، آمارها، مقالات و نشریات ادواری، بخشهای مختلف یک کتاب و یا جزوه و . . . بسیار مؤثر است (اخلاقی، 1372، ص. 137).

2.تلکس: ابزای است که قبل از نمابر برای ارسال متن و اطلاعات در کتابخانه‌ها به کار گرفته شد. این دستگاه شامل صفحه کلید، چاپگر و شماره‌گیر است . برای استفاده از تلکس باید مشترک شد و برقراری مبتنی است بر شماره تلکس و علامت رمز ی که هنگام نصب به استفاده کننده برای شناسایی فردی اعم از حقیقی و حقوقی، داده می‌شود و معمولاً در راهنماهای چاپی تکلس درج می‌گردد. سرعت کار و انعطاف پذیری از مزایای تلکس است (علیپور حافظی و نوروزی،۱۳۸۲، ص.۹۲).

   3.پرستل: ابزاری است که برای ارسال متن از راه دور به کار می‌رود. اساس آن را یک رایانه بزرگ و یک خط تلفن متصل به دستگاه تلویزیون و یا دستگاه خاص پرستل تشکیل می‌دهد . دستگاه پرستل سرعت آن بسیار زیاد است. به طوری که می‌تواند در یک لحظه هزاران صفحه اطلاعاتی را در اختیار استفاده کننده قرار دهد. کاربرد پرستل بیشتر در کتابخانه‌های عمومی بزرگی است که به شبکه اطلاع رسانی تجاری، هتل‌داری، جهان‌گردی و دفترهای مسافرتی کشور خود و خارج از آن متصل هستند و به پاسخ‌گویی سریع و صحیح مراجعان خود در حوزه موضوعی مذکور می‌پردازند(علیپور حافظی و نوروزی،۱۳۸۲، ص.۹۲).

۴.اینترانت: اینترانت اصطلاحی است توصیفی که به شبکه داخلی سازمان‌هایی اطلاق می‌شود که از خدمات اینترنت از قبیل شبکه جهان‌گستر وب، پروتکل انتقال فایل، گروفر، صندوق پست الکترونیکی، گروههای خبری، گفتگوی اینترنتی و کنفرانس‌هایی صوتی و تصویری بهره می‌گیرند . به عبارت دیگر در یک جمله ساده می‌توان گفت که اینترانت یک اینترنت خصوصی است. اینترانت می‌تواند از قابلیت‌هایی مانند به اشتراک گذاشتن اسناد و مدارک، ارائه خدمات اینترنت، پیام رسانی، دسترسی مطمئن، جستجو و بازیابی، امکان دسترسی آسان، مبتنی بوده بر پایگاه داده‌ها و بانک‌های اطلاعاتی برخوردار باشد. کاربرد اینترانت در کتابخانه شامل موارد زیر است:

ـ ارائه پیوسته اسناد و مدارک شرکت‌ها و سازمانها

ـ ارائه فهرست کامل منابع موجود در کتابخانه

ـ ارائه نشریات تخصصی و اخبار روزآمد بر روی شبکه

ـ دسترسی به موقع و روز‌آمد به گزارش‌های فنی

ـ توزیع نرم‌افزارهای کاربردی بر روی شبکه (عبدالمجید، ۱۳۸۵).

۵. پست الکترونیکی: پست الکترونیکی به عنوان یکی از پرکاربردترین و محبوبترینابزارهای مبتنی بر وب، کاربردهای فراوانی را در کتابخانه دارد. کتابخانه هامی توانند بسیاری از پرسشهای مرجع و معمولی، درخواستهای خرید کتاب، درخواستهایرزرو، درخواستهای اطلاع از وجود یک منبع در کتابخانه، اطلاع در خصوص برنامه هایکتابخانه را از طریق پست الکترونیکی با استفاده کنندگان کتابخانه رد و بدلنمایند (جناب زاده،۱۳۸۲، ص. 82).

۶.گفتگوی پیوسته: با استفاده از این امکان، می‌توان کتابخانه را در هر زمان و مکانی دسترس پذیر ساخت. ویژگی همزمان بودن گفتگوی پیوسته و پاسخ سریع به درخواستها و پیامها باعث شده که بسیاری از کتابخانه‌ها بخش کتابدار مرجع الکترونیک خود را با استفاده از امکان گفتگوی پیوسته راه اندازی کنند به نحوی که کتابدار خارج از محیط فیزیکی کتابخانه، در منزل یا هر جای دیگر پاسخگوی پیام‌ها و درخواستهای مراجعان کتابخانه باشد. (حاجی زین العابدینی، ۱۳۸۵).

فهرست برخط دسترسی همگانی (اوپک)

فهرست برخط دسترسی همگانی (اوپک) اختراع قابل توجهی در تکامل فناوری کتابخانه است. علاوه بر اینکه به پیشرفت قابل توجهی در دسترسی به سوابق کتابشناختی کتابخانه منجر شده است، به کاربر اجازه داده است تا از مکان های دور به سوابق کتابخانه دسترسی پیدا کند. اوپک، همچنین این فرصت را برای کاربران فراهم کرده است تا به پایگاه داده های تولید محلی و تجاری دسترسی پیدا کنند. در حالی که کاتالوگ کارت سنتی به کاربران امکان دسترسی کتابشناختی به حدود 60 درصد از کل مجموعه کتابخانه را می داد، اوپک می تواند تقریباً به همه مجموعه ها دسترسی یکسانی داشته باشد. از طریق اینترنت، کاربران به اوپک کتابخانه های دیگر در سراسر جهان دسترسی دارند.

اوپک انتظارات بیشتری را برای کاربران به وجود آورده است. به عنوان مثال، از آنجا که آنها اکنون می توانند ببینند چگونه فناوری می تواند دسترسی را بهبود بخشد، کاربران خواستار بارگذاری بیشتر پایگاه های داده (از جمله مطالب متن کامل) در فهرست آنلاین هستند. آنها متوجه نیستند که چرا مطالب بیشتر با متن کامل از طریق امکانات آنلاین در دسترس نیست. آنها همچنین می خواهند از طریق یک ترمینال به تمام اطلاعات دسترسی پیدا کنند (لازم نیست جداگانه از OCLC یا ترمینال RLG استفاده کنید) و آنها حتی شروع به پرسیدن در مورد امکان داشتن محصولات / خدمات CD-ROM در فهرست آنلاین می کنند. در واقع، کاربران از پیشرفت فناوری های کتابخانه بسیار سپاسگزارند. با این حال، آنها نمی توانند درک کنند که چرا پیشرفتهای تکنولوژیکی نمی توانند سریعتر معرفی شوند. هر چند تقاضای نمایی برای خدمات بیشتر از طریق فناوری دلگرم کننده است. فناوری این فرصت را فراهم می کند تا سرانجام نیازهای کاربران را برآورده کند.

فن آوری کتابخانه برای چه کسی انتخاب شده است؟

این یک سوال قابل تأمل است. بر اساس ارزیابی انتقادی برخی از فناوری های کتابخانه ای ما، می توان نتیجه گرفت که برای کارمندان کتابخانه انتخاب شده است. نیازهای کاربر معمولاً از قبل تعریف شده است. وقتی شخص درخواستهای پیشنهادی (RFP) مربوط به فناوری کتابخانه را موشکافی می کند، تشخیص اینکه نویسندگان RFP ها قبلاً درباره آنچه کاربر نیاز دارد تصمیم گرفته اند، امری غیر عادی نیست. چند RFP به طور مشترک با کاربران کتابخانه نوشته شده است؟ چند RFP براساس نظرسنجی از کاربران نوشته شده است؟ مدیران و پرسنل سیستم های کتابخانه چند بار درگیر بحث و گفتگو با کاربر در مورد اثر بخشی فناوری خاص کتابخانه هستند؟ چگونه می توان نگرش منفعلانه نسبت به کاربران کتابخانه را تغییر داد؟ سوالات مربوطه دیگر می تواند در مورد چگونگی نیازهای کاربران در فرآیند تصمیم گیری فناوری کتابخانه مطرح شود. باید بر تفکر انتقادی در مورد اینکه چگونه فناوری کتابخانه می تواند مهارت کاربران را در استفاده از دارایی های معنوی کتابخانه بهبود بخشد، تأکید شود. بدیهی است که اکثر تحقیقات در مورد ارتباط بین کاربران و فناوری کتابخانه در کتابخانه های دانشگاهی اتفاق افتاده است. برخی از کتابخانه ها، به عنوان مثال، مدارس و عمومی، در طول تحقیقاتی در مورد فناوری کتابخانه نادیده گرفته شده اند. در نتیجه، بسیاری از اوپک ها بدون توجه زیاد به کاربرانشان، در کتابخانه های عمومی نصب شده اند.

مهارت های یاری رسان در فرآیند ارزیابی فناوری در کتابخانه

مهارت های ضروری چون قدرت تحلیل و روابط انسانی برای کتابداران و کارمندان برای کار منطقی با کاربران، تا حدود زیادی تعیین می کند که تأثیر کنش بین انسان و ماشین تا چه اندازه موثر است. به عبارت دیگر، کتابداران را در زمینه ارزیابی فناوری های مرتبط با کتابخانه ها توانمند می سازد. استافورد و سربان در مراجعه به مهارت های مورد نیاز کتابداران در محیط کار خود موارد زیر را ذکر کردند: .) مهارت های رابط کاربر / کارکنان، .) دانش منابع مرجع سنتی و خودکار، 3) مهارت های بازیابی اطلاعات، 4) مهارت های فن آوری اطلاعات، 5) مهارت های آموزشی و 6) مهارت های سازمانی :درک کتابخانه ها از چگونگی ساختار و نگهداری پایگاه های داده بسیار مهم است.

سخن آخر: تأملی برضرورت ارزیابی فناوری در کتابخانه

با هوشمندتر شدن ماشین آلات کتابخانه در طراحی و عملکرد، رتبه بندی ارزیابی از کاربران به همین ترتیب افزایش می یابد. تا کنون، می توان فناوری کتابخانه را به عنوان مجموعه ای از "ماشینهای گنگ" توصیف کرد. رابط های کاربری بهبود یافته فوراً مورد نیاز است. معماری کاتالوگهای آنلاین باید دچار دگردیسی شوند. بخشی از این تحول مستلزم حرکت به سمت سرورهای کلاینت است. پایانه های محلی می توانند حاوی اطلاعات زیادی باشند که در رایانه اصلی حمل نمی شوند.

سوال در مورد چگونگی ارزیابی بهتر فناوری کتابخانه برای ما باقی خواهد ماند. ما شاهد جابجایی از جنبه های کمی فناوری کتابخانه به سمت ویژگی های کیفی خواهیم بود.

حتی اگر استانداردها و پروتکل های تعیین شده برای حفظ اطمینان در فناوری کتابخانه ضروری باشند، دستیابی به درک جامع تری از نحوه یادگیری انسان برای ما یک چالش بزرگتر خواهد بود. "سیستم عالی" احتمالاً هرگز وجود نخواهد داشت. از هر زمان دیگر، ما باید به بی ثبات سازی وضعیت موجود ادامه دهیم و بدنبال بهبود و تغییر باشیم.

فناروی اطلاعات بدون شک تحولات گسترده‌ای را در تمامی عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی بشر به دنبال داشته است و امروز به یاری فناوری‌های جدید از جمله رایانه و اینترنت، تغییرات شگرفی در خدمت رسانی اطلاعاتی کتابخانه‌ها به جامعه به وجود آمده که نتیجه آن پیشرفتهای سریع در پردازش، ذخیره سازی اطلاعات و ارائه خدمات سریع و روزآمد به جامعه است. آنچه موجب شده است که کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی از فناوری نوین استفاده کنند عبارت است از سرعت، حافظه، دقت بسیار زیاد در فراهم‌آوری، ذخیره و بازیابی اطلاعات، امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه‌ها و پایگاهها. در مجموع کتابخانه‌های آینده باید محل تلاقی نیازهای استفاده کنندگان و انبوه اطلاعات پایگاه‌ها باشند و کتابداران خود را برای رویارویی با دنیای عظیمی از اطلاعات و طیف وسیعی از نیازها و خواسته‌ها آماده کنند و با به خدمت گرفتن ابزارهای مناسب و بهبود سازی وکارهای اطلاع یابی و اطلاع رسانی خود به رشد جوامع انسانی کمک کنند.

منابع

عامل، فرزانه.(۱۳۸۸)نقش فناوری اطلاعات در کتابخانه. اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی .(دسترسی در ۱۲/۹/ ۱۳۹۱).www.mashad.ir

مزینانی، علی(۱۳۸۰).کتابخانه وکتابداری .تهران.سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).

آزادی، قاسم(۱۳۹۰). بررسی نقش و جایگاه فناوری اطلاعات در بهبود عملکرد کتابخانه عمومی. ماهنامه الکترونیکی ارتباط علمی.دوره۲۲،شماره۱(دیماه).(دسترسی در ۱۲/۹/ ۱۳۹۱).http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?mag_id 75&slc_lang=fa&sid=1

زارعی، عاطفه(۱۳۹۰).کتابخانه های عمومی در عصر دیجیتال. نگاهی به زیر ساخت ها.ماهنامه الکترونیکی ارتباط علمی.دوره ۱۹, شماره۱.(دسترسی در ۱۳/۹/۱۳۹۱).http://ejournal.irandoc.ac.ir/search.php?slc_lang=fa&sid=1

داور پناه، محمد رضا(۱۳۷۸).بهره گیری از روشهای نوین در کتابخانه عمومی.نما.شماره۴،دوره پنجم،تیرماه. (دسترسی در ۱۱۳/۹/۱۳۹۱).http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?slc_lang=fa&slc_sid=1   ذخیرهشده – مشابه

اخلاقی، فرجاد(۱۳۷۲).فاکسی میل یا پست صوتی. پیام کتابخانه.شماره۲و۳،تابستان وپاییز. (دسترسی در ۱۳/۹/ ۱۳۹۱)

http://www.noormags.com/view/fa/creator/74140

علیپورحافظی، مهدی، نوروزی، یعقوب (۱۳۸۲).خدمات مرجع از راه دور در کتابخانه های مجازی .فصلنامه کتاب.شماره۵۳.بهار:۸۷-۹۶. (دسترسی در ۱۲/۹/۱۳۹۱).http://journals.nlai.ir/faslname/search.php?slc_lang=fa&sid=1

حاجی زین العابدینی، محسن (۱۳۸۵).بهره گیری از روشهای نوین در کتابخانه عمومی،نما،شماره۴،دوره پنجم،تیرماه. (دسترسی در ۱۲/۹/ ۱۳۹۱).http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?mag_id=35&slc_lang=fa&sid=1  ذخیرهشده – مشابه

جنابزاده، رویا(۱۳۸۲). پست الکترونیکی مصاحبه مرجع. فصلنامه کتاب،شماره۴۵،تابستان:۸۷-۸۱. (دسترسی در۱۲/۹/۱۳۹۱).

http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/294772

سلطانی، پوری وراستین (۱۳۸۸).دانشنامه کتابداری ومراکز اطلاع رسانی.تهران:فرهنگ معاصر

شیروانی نیا، زهرا (۱۳۸۷).آینده فناوری در کتابخا نه ها:چالشهاو فرصت ها.شیرازه،سال اول،شماره سوم،فروردین واردیبهشت. (دسترسی در۱۳/۹/۱۳۹۱).

http://old.nlai.ir/Default.aspx?tabid=1136

عبد المجید، امیر حسین (۱۳۸۵).اینترانت چیست وچه کاربردهایی در کتابخانه دارد؟مجله الکترونیکی نما، دوره دوم،شماره ششم. (دسترسی در۱۳/۹/۱۳۹۱).

http://ejournal.irandoc.ac.ir/search.php?slc_lang=fa&sid=1