داوری مقاله های علمی، رویکردها و معیارها
رحمت الله فتاحی، استاد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
داوری مقاله یکی از رویکردهای جامعه علمی و دانشگاهی با هدف اعتباربخشی و بهبود بروندادهای پژوهشی است. درعین حال، موضوع داوری اکنون به شکل یک مسئله درآمده و دچار برخی آسیبها شده است. هرچه اهمیت بیشتری به داوری داده شود و هرچه از معیارهای معتبرتری برای ارزیابی مقاله ها استفاده شود، اعتبار پژوهشها و بروندادهای آنها افزون تر می شود. از این رو، بهره گیری از شیوه های درست داوری و نیز استفاده از معیارهای معتبر ارزیابی می تواند تاثیر بسیار مهمی در اعتبار پژوهشها و نشر مجلات علمی داشته باشد. در نوشته حاضر، ابتدا به چارچوبهای نظری داوری پرداخته شده، و سپس معیارهای مطرح داوری برای ارزیابی مقاله های علمی مورد توجه قرار گرفته است. در پایان نیز اشاره ای به آسیبهای رایج در فرایند و ضرورت رعایت اخلاق داوری که یکی از مسائل ضروری در محیطهای علمی است شده است.
کلیدواژه ها: داوری؛ مقاله های علمی؛ مجله های علمی؛ اخلاق داوری
مقدمه: مسئله‌اي به نام داوری مقاله های علمی
نشر علمی به منزله يك رفتار عالمانه (فردي – سازماني- اجتماعي) به شمار می رود كه نمودهاي آن را می توان در افزايش چشمگیر انتشارات (کتاب، مجله و سایر انواع منابع اطلاعاتی) مشاهده نمود. این امر باعث شده تا محيطي رقابتي در عرصه توليد و نشر علم به وجود آید به شکلی که بروندادهای انتشاراتی به منزله شاخص ارزیابی و رتبه بندی سازمانها و افراد تلقی می شود. به موازات آن، در زمينه نشر و ارتقاء مجلات علمي كه مهمترين محمل و رسانه اشاعه يافته‌هاي علمي در جامعه می باشد تحولات عمده ای در زمینه ارتقای کیفیت و كسب رتبه و اعتبار علمي رخ داده است. ارزیابی (داوری) مقاله ها یکی از مهمترین رویکردها در همه کشورها برای اعتباربخشی و ارتقای کیفیت مجله های علمی است. این درحالی است که انتقادهای بسیاری به چگونگی و فرایند داوری در گفتمان میان دانشگاهیان و پژوهشگران مطرح است. تفاوت میان رویکردها و معیارهای داوری مقاله ها گاهی اوقات بسیار شگفت انگیز است به گونه ای که بارها مشاهده شده مقاله ای توسط یک مجله رد اما از سوی مجله دیگری به آسانی پذیرش گرفته است. کیفیت داوری آنچنان اهمیت دارد که اگر به آن توجه نشود ممکن است مقاله هایی بی کیفیت و یا مبتنی بر سرقت علمی براحتی مورد پذیرش و چاپ قرار گیرند.
ارزیابی به منزله یکی از منطقی ترین راههای آگاهی از مسير درست موفقیتها، ناکامی ها، و احتمالا كج روي ها و همچنين يكي از رویکردهای مديريتي در بسیاری از حوزه ها محسوب مي شود. در همين راستا، هدف از ارزيابي مقاله های علمي از سوي سردبيران و داوران مجله براي رسيدن به نتيجه منطقی با هدف تصميم گيري در باره گزینه هایی چون: پذیرش، نیاز به بازنگري یا رد مقاله برای چاپ، و یا ارزیابی مقاله چاپ شده برای سنجش کیفیت و اثربخشی آن است.
از قضاوت ذهني به قضاوت عيني: رويكرد جامعه علمي در داوری
به طور معمول، داوران هنگام ارزیابی مقاله تلاش می کنند تا قضاوت ذهني و شخصي خود را به فرآيندي عيني و ملموس تبديل كنند. این فرایند باعث پرهیز از اعمال سلیقه های شخصی و حفظ يكدستي در ارزيابي مي شود. پيامدهاي اين رويكرد آنست كه از بروز خطا در ارزيابي جلوگیری شده، و در نتیجه، حركت جامعه علمي به سوي تفكر منطقي، عينيت گرايي و دانش مداري تسهيل می گردد . آشکار است که داوری مقاله، همچون ارزیابی بسیاری از موارد دیگر، نیاز به معیارهای عینی و قابل سنجش دارد.
داوري و وظایف داوران
بسیاری از اندیشمندان درباره داوری سخن رانده یا مطالبی را نوشته اند. آنها بر اين باورند كه مهمترین عملکرد مجله ها، بررسی کیفیت اطلاعات منتشر شده به منظور اشاعه اطلاعات صحیح و معتبر است. رایج ترین روشی که مجله ها برای تضمین این کیفیت در نظر می گیرند، استفاده از فرآیند داوری یا سامانه همتراز خوانی[1] یعنی ارزیابی دستنوشته های ارائه شده به مجله ها توسط داور یا داوران هم تخصص و همتا با نویسنده مقاله است. از آنجایی که داوران مجله های علمی، به دلیل مشارکت در ارزیابی دانش در پرتو همتراز خوانی، دارای مسئولیت مهمی هستند و کیفیت مجله ها تا حد زیادی به عملکرد کار داوران بستگی دارد، مهترین وظیفه آنها این است که نظر یا عقیده آگاهانه، بی طرفانه و تخصصی خود را درباره یک مقاله بیان کند. تصمیم گیری نهایی در زمینه انتشار، تنها برعهده سردبیر است. بنابراین، سردبیر باید قادر باشد تا به دقت، افکار و عقاید داوران را تشخیص بدهد و از جنبه های مختلف مورد سنجش قرار دهد.
بدین ترتیب وظایف داوران را می توان چنین شرح داد:
- ارزیابی دقیق مقاله های ارائه شده و بررسی صلاحیت و شایستگی علمی آن ها؛
- به کارگیری کلیه معیارها و روش های علمی در فرایند ارزیابی مقاله ها؛
- مطالعه متون منتشر شده در آن حوزه تخصصی؛
- بررسی و تایید ارجاعات و تصاویر؛
- کمک به سردبیران در انتخاب مقاله ها و کمک به نویسندگان در انتقال صریح و واضح پیام خود به خوانندگان.
به طور کلی داوران دو کار عمده انجام می دهند:
- قضاوت در مورد صلاحیت انتشار مقاله و اعلام نتیجه بر اساس معیارهای عمومی پذیرش، پذیرش به شرط اصلاح، بازبینی بعد از اصلاحات اصلی و یا عدم پذیرش.
- انتقاد سازنده از نویسندگان باوجود پذیرش مقاله ها آن ها.
بسیاری از داوران وظیفه اول خود را به خوبی انجام می دهند، اما می توانند وظیفه دوم را بهتر انجام داده و در نقش یک مشاور برای نویسندگان، بویژه نویسندگان جوان، عمل کنند. آنها می توانند به نویسنده در بهبود کیفی مقاله خود کمک کنند تا وی یاد بگیرد چگونه بنویسد. در همین راستا، داور باید رویکرد ارزیابی انتقادی و صادقانه را پیش گیرد. داور باید بررسیاش را به شیوه ای سازنده و آموزشی بنویسد و از بحث درمورد نقاط قوت و ضعف مقاله فراتر نرود. این موضوع برای پژوهشگران تازه کار مفید است، چون هیچ چیز نا امیدکنندهتر از این نیست که پژوهشگری، ارزیابیای طعنه آمیز یا مخرب از مقالهاش دریافت نماید. سردبیر نیز باید در انتخاب داور به جنبه ها و معیار های مختلف توجه کند که می توان موارد زیر را در این باره ارائه نمود:
معیارها و رویکردهاي ارزيابي
كاربرد معيارها از يك دیدگاه خاص را مي توان رويكرد ويژه هر فرد، ناشر يا دانشگاه در ارزیابی به شمار آورد. بر اين اساس، رويكردهاي متفاوتي وجود دارد. در برخي موارد الگوها و مدلهايي ايجاد شده است تا در چارچوب آنها بتوان ارزيابي منسجم، عيني و هدفمندي را انجام داد. در عين حال، با وجود متون علمي در زمينه ارزيابي و شاخصهاي عملكرد، اجماعي در مورد بهترين ابزارها و معيارهاي سنجش كيفيت بروندادهاي پژوهشي و مقاله علمي وجود ندارد. اما، در بسياري از ارزيابي هاي علمي و پژوهشي، پنج معيار كلي مي تواند مورد توجه و تاكيد باشد:
- ·معیار اصالت (Originality):
یعنی دقت در اینکه محتوای مقاله تا چه اندازه از اصالت برخوردار است (یعنی حاصل کار اصیل نویسنده (نویسندگان) باشد، گردآوری داده ها توسط خود او انجام شده باشد، عدم کپی برداری عدم داده سازی، عدم سرقت علمی به هر شکل، ...).
- ·معیار نوآوري):
یعنی دقت در اینکه محتوا و یا رویکرد مقاله چرا و تا چه اندازه نو و تازه است (برای نمونه، به مسئله یا موضوعی جدید پرداخته، تکراری نیست، از روش یا رویکرد نو بهره گرفته، و به یافته های جدید رسیده است).
- · معیار كيفيت (Quality):
یعنی دقت در اینکه مقاله از کیفیت لازم برای نشر در یک مجله علمی-پژوهشی برخوردار است و این موارد را رعایت کرده است: (استفاده هدفمند از مبانی نظری، مرور تحلیلی و انتقادی پیشینه پژوهش، بیان درست مسئله پژوهش، بیان درست سئوالها و یا فرضیه ها، مناسب بودن روش پژوهش، گزینش درست جامعه و ابزارهای پژوهش، انجام درست آزمونهای آماری، انسجام و روشنی در ساختار میان عنوان، چکیده و کلیدواژه ها، متن، هدفها، بیان مسئله، پرسشها و یا فرضیه ها، مدلهای مفهومی، روش شناسی پژوهش، تحلیل و ارائه یافته ها و نهایت نتیجه گیری؛ استفاده از سبک نگارش روان، استفاده از شیوه نامه استاندارد در استنادهای درون متنی و استنادهای پایانی، ...).
- ·معیار سودمندي (Usefulness):
یعنی دقت در اینکه مقاله از دلایل کافی برای سودمندی برخوردار است یعنی، یافته ها و نتایج پژوهش برای مخاطبان آن ارزشمند بوده و بویژه امکان استفاده از نتایج آن برای جامعه حرفه ای و متخصص قابل لمس باشد. در این زمینه، توجه به مسائل و موضوعهای روز، و توجه به جنبه های تخصصی موضوع می تواند نشانه های سودمندی باشد.
- ·معیار اثربخشي (Effectiveness):
یعنی دقت در اینکه زمینه ها و نشانه هایی در مقاله وجود دارد که می تواند تاثیرگذار باشد؛ یعنی بتوان پیش بینی کرد که مقاله و یا پژوهش انجام گرفته قابلیت ایجاد تحول و جریان سازی علمی در حوزه های موضوعی مربوطه را دارد. برای نمونه، احتمال بهره گیری و استناد پژوهشگران دیگر به مقاله وجود دارد، و یا مقاله می تواند شکافهای پژوهشی موجود را تا اندازه معقول پر کند.
با توجه به مطالب پيش گفته مي توان چنين گفت كه هر شخص يا نهادي با توجه به هدف مورد نظر خود، مي تواند بر يك يا چند مورد از اين جنبه ها تمركز كند.
افزون بر معيارهاي كلي كه در بالا به آن ها اشاره شد، برخی از سردبیران معیارهایی عینی را در این مورد ارائه می دهد:
- سئوال و مسئله پژوهش: آیا به اندازه کافی تبیین و توصیف شده است؟
- طرح پژوهش: آیا روشن و مناسب است؟
- زمینه و بستر پژوهش: آیا بروشنی مشخص شده است؟
- پیوند پژوهش با چارچوبهای نظری: آیا برقرار شده است؟
- نمونه جامعه پژوهش: آیا به خوبی توصیف و توجیه شده است؟
- روشهای گردآوری و تحلیل داده ها: آیا به شکل نظام مند و روشن بیان شده است؟
- کاربرد روشهای تائیدی: آیا یافته ها به شکل علمی تائید شده است؟
- نتیجه گیری: آیا نتایج بر مبنای یافته ها ارائه شده است؟
برخی دیگر نیز معيار هاي زير را برای ارزيابي مقاله ها مورد توجه قرار مي‌دهند:
- هدفهای مقاله: آيا هدف به روشني بيان شده است؟ آيا محتواي مقاله با هدف همخواني دارد؟
- روش شناسی: آيا روش پژوهش مناسب با هدف و جامعه پژوهش است؟ آيا پژوهشگر در نگارش مقاله از روش علمي و پذيرفته شده استفاده كرده است؟
- اصالت و تحقق دستاوردهای نو: آيا مقاله حاضر دانش نويي را توليد كرده است؟ آيا مقاله داراي اصالت و ارزش مي باشد؟
- شیوه ارائه: آيا مقاله داراي نظم منطقي و انسجام است؟ آيا مقاله اصول نگارشي را مطابق با استانداردهاي مجله رعايت كرده است؟
- تفسیر: آیا داده ها به درستی تحلیل و تفسیر شده است؟ آيا يافته ها با دانش پيشين مقايسه شده اند؟
- چه اصلاحات و تغییراتی را می توان برای بهبود مقاله پیشنهاد داد؟
توجه به انسجام و یکپارچگی محتوا
پیش از ارائه مدلی در مورد معیار های داوری لازم است تا به رويكرد يكپارچه در ارزيابي نیز پرداخته شود. هنگام داوری یک مقاله علمی، توجه به ملاحظات زیر از اهمیت بالایی برخودار است زیرا ارزیابی نمی تواند انتزاعی و یک بعدی باشد بلکه هر عنصر یا بخش از یک پژوهش به طور منطقی با سایر عناصر یا بخشها در رابطه است:
- انسجام در کل مقاله میان عنوان، چکیده، مفاهیم و نظریه های مطرح شده در مقدمه، بیان مسئله، تدوین سئوالها و یا فرضیه ها، مرور پیشینه پژوهش، روش شناسی، یافته ها و نتیجه گیری
- لازم است معيارهاي ارزيابي را با توجه به هدفها و مقاصد مجله يا موسسه نشر دهنده وزن دهي كرد.
- اين وزن دهي بر اساس حوزه هاي موضوعي، نوع مجله، رويكرد و گرايش اعضاء هيئت تحريريه، و نيز شرايط روز متغير است.
- تمامي معيارها با توجه به وزني دارند بايستي مورد توجه و اهميت قرار گيرند (توجه به وزن هر معيار).
- از سوی دیگر، در فرایند داوری مقاله ها، توجه به مجموعه معيارهای مطرح از سوی همه دست اندرکاران مجلات می تواند ذهن داوران را نسبت به معیارها و نگاههای مختلف باز کند و بر کیفیت داوری بیفزاید:
1-1. توجه به معیارهای کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
1-2. توجه به معیارهای مجلات علمیپژوهشی
1-3. توجه به معیارهای ذهنی خوانندگان
1-4. توجه به معیارهای پایگاههای استنادی از جنبه استانداردهای نشر و استناددهی
1-5. توجه به زمینه و شرایط موجود (بافت) پژوهش انجام شده و مقاله برگرفته از آن
همانگونه که پیشتر گفته شد، مجلات مختلف براساس سیاستها و نيز زمینه موضوعی خود، اقدام به تهیه سياهههايی از معیارهای داوری مقاله نموده اند که به عنوان سياهه وارسي، از سوی دفتر مجله برای داور جهت تکمیل آن و قضاوت نهایی در مورد انتشار و یا عدم انتشار مقاله فرستاده می شود. به عبارت دیگر، داوران ملزم به رعایت این موارد در بررسی هاي خود می باشند و بايستي براساس امتیازهاي داده شده براي هر مورد تصمیم خود را مبني بر پذيرش، اصلاح يا رد مقاله اعلام کنند.
برخی مجله ها برای تسریع در داوری، معيارها را در سه دسته زیر به داوران ارائه می دهند[2]:
الف. ارزیابی کلی مقاله (شامل: اصالت و تازگی، تناسب موضوعی، خلاقیت و نوآوری، اهمیت موضوع، کاربردپذیری نتایج، اثربخشی و رویکرد تحلیلی)؛
ب. ارزیابی عناصر و اجزاء اصلی مقاله (شامل: عنوان، چکیده، مقدمه، پیشینه پژوهش، مبانی نظری، پرسشهای پژوهش، هدف پژوهش، روش پژوهش، یافته های پژوهش، نتیجه گیری، پیشنهاد پژوهشی و محدوده پژوهش)
ج. ارزیابی ساختار کلی و محتوای نگارشی (شامل: انسجام و یکدستی، شیوایی و خوانایی، درست نویسی، استناد دهی و امانتداری).
البته در برخی دیگر از مجله ها، تمام معیارها در یک فرم آورده شده و براي هر يك از اين معيارها پرسش هايي در نظر گرفته شده است كه منظور معيار ارزيابي را به طور دقيق تر بيان مي كند. لازم است داوران با توجه به حداكثر امتياز قايل شده براي معيارها، و ميزان رعايت معيار مورد نظر توسط نويسنده مقاله، به هر بخش امتياز جداگانه اي بدهند و در پايان، امتياز مقاله مشخص مي گردد و داور مي تواند براساس آن تصميم به رد، اصلاح و يا پذيرش مقاله بگيرد. پس از بررسي و اختصاص امتياز براي هر يك از معيارها، نتیجه نهایی داوری توسط هر كدام از داورها اعلام مي شود:
- مقاله به همین شکل قابل پذیرش است.
- مقاله به شرط اعمال اصلاحات جزئی قابل پذیرش خواهد بود.
- مقاله به شرط اعمال اصلاحات اساسی قابل پذیرش خواهد بود.
- مقاله پس از اعمال اصلاحات اساسی باید در فرایند داوری مجدد قرار گیرد.
- داور در پذیرش یا ردّ مقاله تردید دارد و قضاوت نهایی را به سردبیر واگذار می‌کند.
- oمقاله قابل پذیرش نیست.
سردبير مجله نیز پس از دريافت نظر دو تا سه داور، تصميم گيري نهايي را نسبت به مقاله مورد نظرانجام مي دهد.
افزون بر مسائل داوري و مواردي كه بايد در فرايند داوري مقاله های مجلات تخصصي رعايت شود، لزوم همگرایی در معيارهاي داوري و ارزيابي در مجلات تخصصي يك رشته بيش از پيش احساس مي شود. هدف این رویکرد، حفظ کیفیت محتوا در راستای افزایش مطلوبیت مجله هاست. لازم است سردبيران و اعضاء هيات تحريريه نشريات یک حوزه خاص با برگزاري جلساتي در اين زمينه به توافق رسيده و تا جای ممکن شيوه استانداردی براي داوري و ارزيابي مقاله ها تدوين و منتشر نمايند. اين همگرایی و داشتن چارچوب پایه موجب خواهد شد كه اين فرايند به طور هماهنگ در همه مجلات تخصصي اجرا شده و در نهايت از اعمال سليقه های پراکنده در فرايند داوري جلوگيري و همچنين منجر به ارتقاء سطح كيفي مقاله های منتشر شده توسط اين مجلات خواهد شد.
معیارها و شاخصهای مورد توافق در نشست مشترک سردبیران مجله های کتابداری و اطلاع رسانی ایران
در چهارمین نشست سردبیران مجله های تخصصی حوزه کتابداری و اطلاع رسانی که در اسفندماه 1390 برگزارشد، کاربرگه ای در جهت تعیین مهمترین معیارها و شاخص های ارزیابی مقاله های علمی طراحي گرديد. در این نشست ملاک های ارزیابی در هفت بند/ گروه تقسیم شدند.
- اصالت و تازگی
- تناسب موضوعی
- خلاقیت و نوآوری
- اهمیت موضوع
- کاربردپذیری نتایج
- اثربخشی
- رویکرد تحلیلی در ارائه محتوا
داوران مقاله: مهارتها و قابلیتهای مورد نیاز
بدون تردید، نقش داور و مهارتها و دانش تخصصی وی درارزیابی مقاله بسیار با اهمیت است. از این رو، انتخاب داور مناسب براي ارزيابي مقاله مرحله اي بسيار حياتي برای حفظ و ارتقای کیفیت مجله تلقي مي شود كه در اين زمینه باید به قابليتها و مهارتهاي لازم براي داوران توجه شود. به منظور ارزيابي دقيق و اثربخش مقاله ها، ضروري است تا داوران برنامه اي دراز مدت و پيوسته جهت دستيابي به دانش و مهارت ارزیابی کیفی مقاله ها داشته باشند:
- مطالعه زياد، عميق و روزآمد در حوزه هاي مورد علاقه؛
- آشنايي با نظريه هاي مطرح و مدلهای مفهومی در زمينه هاي مورد نظر؛
- داشتن پيشينه پژوهشي قوی و آشنايي با الزامات پژوهش؛
- مطالعه در باره چگونگي و معيارهاي داوري کیفی؛
- شركت در كارگاههاي آموزشي در زمینه شيوه ها و مهارتهاي داوري؛ استنادسنجی، ...
- آگاهي از انواع رويكردها و معيارهاي ارزيابي مقاله هاي علمي؛
- آگاهي از رويكردها و الزامات داوری در مجله هاي مورد نظر (داخلي و خارجي) ؛
- تحليل برخي مقاله هاي انتشار يافته در مجله هاي معتبر و با كيفيت به منظور آگاهی از رویکردهای داوری؛
- حفظ بي طرفي و صداقت در داوری؛
- داشتن نگاه مثبت در ارزيابي با هدف افزايش كيفيت مجله ها و مقاله ها؛
- تمايل به يادگيري از ديگران؛
آسیبهای داوری؛ اخلاق داوری
در عین حال، در فرایند ارزيابي مقاله ها، امكان بروز مسائل گوناگون از جمله نابساماني، آسيب و آشفتگي نيز وجود دارد كه فهرستوار مي توان به برخی از موارد آن اشاره نمود:
- امكان سرقت علمی: که می تواند به شکل های زیر صورت گیرد:
- كاملا ناآگاهانه
- تا اندازه اي ناآگاهانه
- oآگاهانه
- ·امكان تباني: که آنهم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تباني ميان نويسندگان
- تباني ميان داوران
- تباني ميان نويسنده و داور
اين نابساماني ها موجب انتشار مقاله های بی کیفیت مي شود كه از لحاظ محتوايي دانش نويي را در اختيار جامعه علمي قرار نخواهند داد . همچنين، سوء استفاده برخی نویسندگان سودجو، و نشر مقاله های بی کیفیت و بی اثر از آسيب هايي است كه پيامد آنها، از بین رفتن حق پژوهشگران واقعی است كه آنهم به نوبه خود، افت آموزش پژوهش و كاهش سرعت توسعه در جامعه علمي به همراه خواهد داشت.
اخلاق داوری مقوله ای حیاتی در فرایند ارزیابی مقالات و در نتیجه حفظ سلامت مجلات است. هر مجله باید اصول و منشور اخلاقی خود که داوران ملزم به رعایت آن هستند را در دسترس همگان قرار دهد. عضویت در کمیته اخلاق نشر (کوپ)[3] یکی از الزامات مجلات معتبر است. پیگیری اصول اخلاقی در گروه داوران هم وظیفه سردبیر مجله است. در اینجا برای آگاهی خوانندگان، اصولی اخلاقی برگرفته از مجله "فصلنامه پژوهشهای حقوق میان رشته ای"[4] ارائه می شود:
- داوران مکلف هستند تنها مقالاتی را برای داوری بپذیرند که در حوزه تخصص ایشان است.
- داوران مکلف هستند که ظرف سه روز، پس از بررسی اولیه، پذیرش یا عدم پذیرش داوری مقاله را اعلام نمایند.
- داوران مکلف هستند داوری مقالات را ظرف مهلت مقرر (حدّاکثر ۱۰ روز) انجام دهند و چنانچه درخصوص انجام داوری در این مهلت تردید دارند از قبول داوری خودداری نمایند.
- داوران مکلف هستند در صورتی که خود در تدوین بخشی از مقاله سهیم بوده‌اند، از قبول داوری خودداری نمایند.
- داوران مکلف هستند در صورت وجود منافع همسو یا متضاد، از قبول داوری خودداری نمایند.
- داوران مکلف هستند در بررسی خود، به ریشه‌های ملّیتی، مذهبی، قومی، فرهنگی و اقتصادی نویسنده مقاله و یا متن مقاله توجه نداشته و صرفاً یافته‌های پژوهش را صرفنظر از سلایق شخصی خود مد نظر قرار دهند.
- داوران مکلف هستند تمام اجزای مقاله را مطالعه و از اظهار نظر مبتنی بر مطالعه بخشی از مقاله (مثلاً چکیده یا منابع) خودداری نمایند.
- داوران مکلف هستند تمامی ارجاعات مقاله را بررسی و از درستی آن اطمینان حاصل نمایند.
نظرات و پیشنهادات داوران در خصوص مقاله، باید عاری از توهین و افتراء باشد.
- داوران مکلف هستند در صورت مواجهه با سرقت ادبی، موضوع را به سر دبیر اطلاع دهند.
- داوران مکلف هستند تا اصول مربوط به محرمانگی محتوای مقالات و عدم افشای یافته‌های آن را رعایت نمایند.
ارتقای دانش و مهارت سردبیران، داوران و ویراستاران
ممكن است تصور شود كه بدليل تجربه و مهارت سردبيران، داوران و ويراستاران در نوشتن و آشنايي آنها با موضوعات مقاله های نيازي به آموزش آنها نيست. ولي بايد اين نكته را در نظر داشت كه با گسترش حوزه فناوري اطلاعات و لزوم بهره مندي از مزيت هاي آن در فرآيندهاي مختلف از مرحله نوشتن تا انتشار مقاله های، لازم تمامي افراد درگير در اين فرآيند آموزش ببينند، چراكه اصولا ممكن است تعداد بسيار زيادي از اين افراد عملا هيچ گونه آشنايي با اين سامانه ها نداشته باشند. بایسته یادآوری است كه بدليل مشكلات بسياري كه در سامانه ها و روش هاي سنتي براي دريافت و ويرايش مقاله های وجود دارد، عملا تمام مجلات مجبور به استفاده از سامانه هاي يكپارچه مديريت نشريات دارند. همچنین، لازم است کارگاههای آموزشی برای مدیریت مجله ها، داوری مقاله ها، نمایه پذیری و مشاهده پذیری مجله ها، و مانند آنها برگزار شود. در این زمینه، تجربه عملی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران می تواند بسیار سودمند باشد.
در پایان لازم است یادآور شود که در حال حاضر مجلات از سه رویکرد عمده در شیوه داوری استفاده می کنند:
- داوری دو سر باز: هم نویسنده می داند داوران چه کسانی اند و هم داوران می دانند نویسنده (ها) کیستند. هویت هر دو طرف مشخص است. در چنین حالتی، نباید هیچگونه غرض ورزی یا تبانی در داوری مقاله روی دهد. کنترل چنین چیزی از وظایف سردبیر است.
- داوری یک سر باز: تنها داوران می دانند که نویسنده (ها) چه کسانی اند. در این صورت، داوران باید کمال بیطرفی را در ارزیابی مقالات رعایت کنند.
- داوری دو سر کور: هیچ یک از دو طرف هویت هم را نمی دانند. این حالت در حال حاضر مناسبترین شیوه داوری است.
بیشتر مجلات از شیوه سوم بهره می برند اما تعداد مجلات دو شیوه دیگر در حال افزایش است.
[1] Peer reviewing
[2] . برگرفته از: منصوریان، یزدان(1389). پیش‌نویس کاربرگه داوری مقاله‌های علمی در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی، چهارمین نشست سردبیران مجله های تخصصی کتابداری و اطلاع رسانی، اسفند 1389.
[3] Committee on Publication Ethics (COPE) (https://publicationethics.org/)
[4] www.ilrjournal.ir/
