آرشیو تاریک

پگاه تاجر، استادیار علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت

حفظ محتوا بخش مهمی از زیرساخت ارتباطات علمی است. در حالی که به طور سنتی فرآیندهای قوی برای حفظ آرشیوهای چاپی وجود دارد، کتابخانه های با محتوای مبتنی بر وب با چالش های بیشتری برای حفاظت مواجه هستند. یکی از اصطلاحاتی که در حفاظت دیجیتال جلب توجه می کند، آرشیو تاریک[1] است. این اصطلاح به یک پایگاه داده پشتیبان محتوای منتشر شده دیجیتالی اشاره دارد که توسط شخص ثالثی میزبانی می شود. این نوع آرشیو، در دسترس عموم نیست و در واقع برای حفظ محتوای محمل های اطلاعاتی مورد استفاده قرار می گیرد و به ویژه زمانی که محتوا از منبع اصلی در دسترس نباشد، به عنوان پشتیبان وارد عمل می شود. بنابراین، داده های آن تا زمانی که برای هدف خاصی مورد نیاز باشند، در وضعیت تاریکی نگه داشته می‌شوند. داده‌های ذخیره شده در آرشیو تاریک عموما رمزگذاری شده و توسط چندین لایه از تدابیر امنیتی محافظت می‌شوند تا از دسترسی و دخل و تصرف غیرمجاز جلوگیری شود.

به نظر می رسد که محمل های اطلاعاتی دیجیتال و آنلاین با بهره گیری از آرشیو تاریک، می توانند از در دسترس بودن بلندمدت محتوا و ماندگاری محصولشان اطمینان حاصل کنند. از این رو، به در دسترس بودن و حفظ دائمی تحقیقات علمی متعهد خواهند بود و دسترسی از طریق تبدیل و ارتقاء فرمت‌های فایل دیجیتال به منظور مطابقت با استانداردهای فناوری جدید را بشارت خواهد داد. کارگزاران اطلاعاتی از این نوع آرشیو برای حفاظت مجلاتی که انتشارشان متوقف شده یا فروخته شده اند و یا به ناشری دیگر منتقل شده اند هم بهره می برند.

سازمان های مختلفی برای ارائه خدمات آرشیو تاریک به وجود آمده اند. در سال ۱۹۹۹ خدمتی با عنوان [2]LOCKSS Program توسط مجموعه کتابخانه‌های داشگاه استنفورد راه اندازی شد. هدف از این خدمت اطمینان از در دسترس ماندن مجلات و آثار منتشره، زمانی که ناشر دیگر نمی تواند دسترسی را ادامه دهد، بود[3]. هم اکنون سه خدمت CLOCKSS ،Portico و DANS توسط تعدادی از ناشران و کارگزاران اطلاعاتی آنلاین از جمله وایلی و الزویر مورد استفاده قرار می گیرد.

CLOCKSS یک سرمایه گذاری مشترک غیرانتفاعی بین ناشران پیشرو دانشگاهی جهان و کتابخانه های تحقیقاتی است. ماموریت آن ایجاد یک آرشیو تاریک پایدار و با توزیع جغرافیایی برای اطمینان از بقای طولانی مدت انتشارات علمی مبتنی بر وب است. وایلی یکی از اعضای موسس و شرکت‌کننده در ابتکار CLOCKSS برای مجلات آنلاین است که به ‌زودی برای کتاب‌های آنلاین و آثار مرجع هم از این خدمت استفاده خواهد کرد.[4] این خدمت همچنین، تمام محتوای ScienceDirect را ذخیره می کند طوری که اگر محتوای ScienceDirect دیگر در دسترس نباشد، CLOCKSS می تواند آن را به عنوان دسترسی آزاد در دسترس قرار دهد[5].

Portico آرشیو تاریکی است که از سال 2005 با ناشران کار می کند و به عنوان یک مخزن دیجیتال قابل اعتماد مورد تأیید مرکز کتابخانه های تحقیقاتی قرار گرفته است. Portico در حال حاضر بخشی از سازمان غیرانتفاعی ITHAKA است. وایلی از Portico برای مجلات آنلاین، کتاب ها و آرشیو دیجیتال وایلی استفاده می کند و همچنین در کمیته مشورتی آن خدمت می کند.

DANS یا بایگانی داده ها و خدمات شبکه ای، مؤسسه ای از آکادمی سلطنتی هنر و علوم هلند و سازمان تحقیقات علمی هلند است. همه مجموعه داده‌های منتشر شده و آپلود شده در Mendeley Data به DANS ارسال می‌شوند و به این ترتیب DANS محل ایمنی برای ذخیره‌سازی مدت طولانی داده ها در اختیار قرار می دهد.

با وجود خدمات مؤثر آرشیو تاریک برای حفاظت داده ها، بیم از دست رفتن داده ها همچنان وجود دارد. چرا که گزارش هایی در مورد از دست رفتن مجلات منتشر شده است. از این رو، جامعه علمی حفاظت دیجیتال همواره به راهکارهای مؤثرتر می اندیشد.

[1]. Dark Archive

[2]. Lots of Copies Keep Stuff Safe

[3] . عمرانی، سیدابراهیم». چالش حفظ مجلات آنلاین که انتشار آنها متوقف می‌شود: غیب شدن مجلات آنلاین از اینترنت« . سخن هفته لیزنا،شماره ۵۰۵،۲۴ شهریور1399

[4]. https://www.wiley.com/en-us/network/publishing/societies/publishing-strategy/what-is-a-dark-archive

[5]. https://www.elsevier.com/about/policies/digital-archive