یک تجربه

معصومه دالوند

مدیر کتابخانه مدیریت اطلاع رسانی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی

در طول دوران مدرسه بخصوص مقطع راهنمایی و دبیرستان پای ثابت تنها کتابخانه عمومی شهرمان بودم. خواندن کتاب بخصوص کتابهای تاریخ و کتب مربوط به علوم از علاقه مندیهایم بود. هیچ کتابی در رابطه با این دو حوزه موضوعی نبود که نخوانده باشم. علاقه به علوم بخصوص ریاضی من را به ادامه تحصیل در رشته ریاضی و فیزیک ترغیب کرد از بین درسهای این رشته دروسی مثل هندسه، دیفرانسیل و حسابان بیش از دروس دیگر من را جذب میکرد. موقع انتخاب رشته در دانشگاه تنها هدفم تحصیل در رشته فیزیک بود که تقدیر برای من طوری دیگر رقم خورده بود. بعد از اعلام نتایج دانشگاه رشته کتابداری دانشگاه اصفهان که از اولویتهای آخر در لیست انتخاب رشته ام بود من را هم ناراحت و هم دودل کرده بود که این چه رشته ای میتونه باشه آیا به علاقه مندیهای من در رابطه با رشته ای مثل ریاضی یا فیزیک همسو هست یا نه. مقطع لیسانس این رشته برای من جذابیت خاص خودش را داشت برای اینکه من با توجه به گرایش رشته مجبور بودیم از دروس مختلف مثل ریاضی، کامپیوتر، تاریخ ، فلسفه، زبان فرانسه و عربی، ادبیات واحدهای درسی را بگذرانیم. در مقطع لیسانس شروع به نوشتن مقاله و کارهای پیمایشی کردم و بخاطر اینکه در دوران کارشناسی دانشجوی برتر گروه بودم این انگیزه لازم برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد را به من میداد که نهایتا در دانشگاه شهید چمران اهواز پذیرفته شدم. علاقه من به تاریخ و مطرح شدن دروسی مثل آرشیو و مدیریت اسناد و نوشتن چند مقاله در حوزه آرشیو دیجیتال با همکاری همکلاسی ام زمینه را برای انتخاب موضوعی در حوزه آرشیو به عنوان پایان نامه ارشد برایم فراهم کرد و نهایتا پایان نامه ای با عنوان " ارائه الگویی بهینه برای وب سایت کتابخانه و آرشیو ملی ایران " در سال 1387 با نمره 98/18 دفاع کردم. علاقه ام به آرشیو و مباحث به روز مرتبط با این حوزه موضوعی من ترغیب کرد که مقالاتی در نشریات و کنفرانسهای متعدد منتشر کنم. اما نبود نشریات مرتبط با آرشیو و افراد متخصص که بیشتر دارای تجربه عملی و نه تحصیلات تخصصی بودند به بنده مجال فعالیت بیشتر در این حوزه از علم نداد. با وجود اینکه با شروع فعالیت کاری ام به عنوان کارشناس مسئول اسناد در کتابخانه یکی از پژوهشگاههای وابسته به وزارت علوم همچنان در حوزه آرشیو سعی در نوشتن مقالات علمی داشتم اما نیاز محل کارم به دانشی همچون علم سنجی من را ترغیب به نوشتن مقالاتی در این حوزه نمود و توانستم در حوزه موضوعی علوم دریایی بخصوص سه حوضه آبی خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر مقالاتی نو و دست اول به نگارش در بیارم. ضمن اینکه فرصت تدریس در دانشگاه، ارائه کارگاههای مختلف به عنوان مدرس، نوشتن کتاب و شرکت در کارگاههای ملی و بین المللی را داشتم. شاید متن بالا در نگاه اول برای بسیاری از افراد که آن میخوانند مختصری از رزومه علمی یک کتابدار باشد اما فراز و نشیب علمی خودم را گفتم تا به نقطه ای که الان رسیدم برسم، و اون نقطه بیکار شدن هست. متاسفانه بخاطر تغییر مدیریت و تغییر در سیاستهای مربوط به کتابخانه بخصوص توسعه کتابخانه دیجیتال زمینه ای فراهم شد برای بسیاری از مدیران تا به بهانه ایجاد کتابخانه دیجیتال و حذف مجموعه های فیزیکی نه تنها شغل کتابداری بلکه کتابدارانی مثل من از گردونه این رشته خارج شوند. این بهانه ( کتابخانه دیجیتال) باعث حذف مجموعه های فیزیکی، حذف بودجه مربوط به کتابخانه، کم کردن فرصتهای شغلی برای کتابداران شده است و در مواردی از جمله محل کار بنده که سازمانی پژوهشی می باشد و تنها به فعالیتهای پژوهشی می پردازد، کتابخانه تبدیل به چند قفسه کتاب بدون داشتن نرم افزار و فرمت دیجیتال شده است. داشتن کتابخانه دیجیتال یعنی همراه شدن با تغییرات تکنولوژیکی که امروزه در دنیا در حال وقوع می باشد و اجرای آن نیاز به زیرساختهای لازم و همچنین فراهم نمودن زمینه های آموزشی بیشتر برای کتابداران است اما در ایران در برخی مراکز آموزشی و پژوهشی تبدیل به ابزاری برای حذف کتابداران و جایگاه شغلی آنها شده است که این از رسالت اصلی کتابخانه دیجیتال فاصله بسیاری دارد. در واقع امروزه بسیاری از افراد معتقدند که ما به تمام اطلاعات از طریق اینترنت دسترسی داریم و نیازی به کتابخانه به شکل سنتی نداریم که البته در مواردی کاملا معقول می باشد اما قطعا این دیدگاه نمی تواند ما را بی نیاز از کتابخانه کند که شکل دیجیتال آن خلا لازم را پر میکند. اما سوگیریهای شخصی و بعضا سیاسی ما را از دسترسی به شکل دیجیتال کتابخانه حداقل در سازمانهای آموزشی و پژوهشی کوچک مثل محل کار بنده محروم کرده است.

این زنگ خطری برای بسیاری از افراد در حال تحصیل در این رشته و کلیه علاقه مندان به این رشته است که این رشته با این وضعیت آینده چندان مطلوبی نه به شکل سنتی و نه به شکل دیجیتال نخواهد داشت. عمده مشکلات رشته کتابداری فقدان حضور افراد متخصص این رشته در جایگاه تصمیم گیرندگان کلان چه به عنوان مشاور و چه به عنوان مدیران اجرایی است که عدم حضور این افراد در پیکره دولت و در نتیجه اتخاذ تصمیمات نادرست برای عده ای همچون من جز بن بست شغلی رهاوردی ندارد.