کتابخانه ها و کتابداران در شرایط تحول دیجیتالی

محمد رضا قانع، دانشیار علم اطلاعات و دانش شناسی مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران، شاخه منطقه جنوب کشور

کتابخانه ها به طور فزاینده ای درگیر فناوری های روز هستند. در شرایط تحول دیجیتالی دو موضوع مهم پیش روی این نهاد آموزشی، پژوهشی و فرهنگی و مدیران آنها قرار دارد. نخست اینکه با توجه به گسترش فناوری های نوظهورِ قدرتمند چگونه کتابخانه ها می توانند این فناوری ها را در محقق شدن مأموریت های خود به کار گیرند؟ دوم چگونه نقش اساسی کتابخانه ها در استفاده از فناوری های نوظهور در مواجهه با شرایط خاص از جمله همه گیری ویروس کرونا تقویت شده است؟

واقعیت این است که در عرصه آموزش، پژوهش، توسعه و تقویت فرهنگی مشارکت متقابل کتابخانه ها و نهادهای مربوطه از طریق فناوری های جدید از اهمیت برخوردار است. در این راستا تلاش های جمعی برای استفاده از فناوری های نوظهور بسیار با ارزش و مورد انتظار است. بنابراین، واجب است که کتابخانه ها در چنین شرایطی برای موجودیت خود آینده سازی کنند و نقش کلیدی را در ارائه خدمات از جمیع جهات با بهره مندی از فناوری ها نشان دهند. دراین شرایط تمرکز جامعه استفاده کننده و متصدیان آموزش، پژوهش و فرهنگ به کتابخانه ها قابل پیش بینی است. این تمرکز مسئولیت کتابخانه ها و مدیران آنها در پاسخگویی به نیاز جامعه را آشکار می سازد. این مسئولیت ها بهتر است در پیشبرد آموزش، پژوهش، فعالیت های فرهنگی و تهیه منابع دیجیتالی و قابل دسترس کردن آنها برای همگان خودنمایی کند. برای شروع این هدف و مانایی آن راهکار های پذیرش فناوری ها در کتابخانه ها در اولویت است. این اولویت ها در راستای ارائه خدمات آموزشی، پژوهشی و فرهنگی برنامه ریزی  می شوند تا بتوان خدمات آینده را پیش بینی کرد.

کتابخانه ها با تحول دیجیتالی در سطح گسترده مواجه هستند و کتابداران پیشران های ترویج و اشاعه اطلاعات و دانش می باشند. دو رکن کتابخانه و کتابدار با به کارگیری فناوری های جدید فرصت ارائه خدمات مناسب با نیاز جامعه هدف را فراهم می آورند و نقش سازمانِ مشتری مدار را محقق می کنند. بنابراین، استفاده از فناوری ها برای بهبود بنیادی عملکرد، ضروری است. در فضای دیجیتال جدید، کتابخانه ها و کتابداران از ابزارهای تعاملی برای تبدیل شدن به مراکز مؤثر و کارشناسان قوی در زمینه ارائه محصولات و خدمات استفاده می کنند. مدیران کتابخانه هایی که در استفاده از فناوری دیجیتال پیشگام هستند نه تنها در توانایی خود بلکه در انجام مأموریت ها و چشم اندازها متفاوت هستند. آنها دیجیتالی شدن را نه به عنوان یک چالش فناوری بلکه به عنوان یک فرصت تحول آفرین می نگرند. این واقعیت را باید در نظر داشت که تحول دیجیتالی ادامه دارد و تغییر فناوری با سرعت بالایی در حال اتفاق افتادن است. بنابراین، مدیریت استراتژیک در همگامی با این تغییرات نیاز اساسی کتابخانه ها است. تغییرات مداوم، اعتماد جامعه به کتابخانه ها را افزایش می دهند و آنجا را مکانی قابل قبول تر برای تأمین نیازهای اطلاعاتی می کنند. در شرایط جدید برای حیات مؤثرکتابخانه ها و کتابداران، نگرش های زیر مورد نیاز است (Ayo-Olafare, 2020, PP. 4-5):

ـ نقش دسترسی جایگزین نقش حضانت

ـ ارزیابی مبتنی بر توانمندی و شایستگی

ـ رویکرد مشتری مداری در ارائه خدمات

ـ تغییرات در محیط دیجیتال

ـ تربیت کتابداران ماهر به عنوان کتابداران فضای مجازی

ـ آموزش تخصصی مدیریت کتابخانه و اطلاعات

ـ اتحاد استراتژیک، مشارکت و همکاری خدمات دهنده و خدمات گیرنده

ـ توسعه محتوای دیجیتال برای تسهیل دسترسی

Ayo-Olafare, F. R. (2020). Global Trends and Emerging Technologies in Libraries And Information Science. Library Philosophy and Practice, 1-13. https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/index.2.html#year_2020