سواد سلامت، سلامت الکترونیک و سلامت بهداشت
مهشید آردی، دانشجوی کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز
زهرا شاه نظرنژادخالصی، عضو هیات مدیره و مسئول کمیته روابط عمومی و اطلاع رسانی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران-شاخه منطقه جنوب کشور
اصطلاح سواد سلامت بهداشتی به مفهوم یک مهارت شناختی و به عنوان مساله ای مهم و تأثیرگذار در نظام مراقبت سلامت است که نخستین بار در سال ۱۹۷۴ میلادی، در یک میزگرد آموزشی در مورد آموزش بهداشت، مطرح شد و از آن زمان تاکنون این مفهوم در موارد متعددی از سوی محققان حوزه های سوادآموزی و سلامت، مورد بحث قرار گرفته و تعاریف گوناگونی برای آن ارایه شده است.
سازمان بهداشت جهانی، از موضوع سواد سلامت، به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های سلامت در کشورها یاد کرده و از کشورها خواسته است که به این مهم توجه کافی داشته باشند، به همین دلیل، کشورهایی که دارای نظام سلامت کارآمد هستند، برای افزایش سطح سواد سلامت مردم، سیاستگذاری می کنند و برنامه دارند.
به نظر می رسد با توجه به اهمیت موضوع سواد سلامت، متولیان سلامت در تمام کشورها باید برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای این مهم طراحی کنند و با یاری رسانه ها در مسیر افزایش سطح سواد سلامت مردم بکوشند.
سواد سلامتتوانایی خواندن و درک اطلاعات سلامت با هدف قضاوت و انتخاب درست در راستای ارتقای سلامت است،به زبان ساده تر یعنی این که بتوانیم از آموخته های مفاهیم سلامت در راستای خودمراقبتی و ارتقای سلامت استفاده کنیم.سواد سلامت در واقع مجموعه ای از دانسته ها و آگاهی ها است که برای تمام افراد جامعه، از یک شهروند عادی گرفته تا یک متخصص در این حوزه، ضروری است. این مجموعه آگاهی ها کمک می کنند تا تک تک افراد جامعه و در نهایت کل یک جامعه زندگی سالم تری را تجربه کنند.
زندگی سالم تر با در اختیار داشتن سواد سلامت به ارتقای کیفیت زندگی منجر می شود، به این معنی که با حفظ بیشتر سلامتی بر اساس اطلاعات درست، می توان از امکانات و لذت های بیشتری در زمان طولانی تر بهره برد و کیفیت بالاتری از زندگی را تجربه کرد.
اصطلاح «سلامت الکترونیک» نخستین بار در سال 1999 در سطح آکادمیک مطرح شد. تا پیش از آن، این مفهوم در بخش صنعت و بازاریابی در ارتباط با هر چیزی که مرتبط با رایانه و پزشکی بود، مورد استفاده قرار می گرفت. ایزنباخ (2001) در مقاله «سلامت الکترونیکی چیست؟» این مفهوم را به عنوان «زمینه در حال ظهوری میان انفورماتیک پزشکی، سلامت عمومی و کسب و کار تعریف کرده که به خدمات و اطلاعات مربوط به سلامت که از طریق اینترنت و فناوری های مرتبط با آن ارائه می شود یا بهتر می شود، اشاره دارد.
سازمان بهداشت جهانی نیز (2019) سلامت الکترونیکی را به عنوان «استفاده مقرون به صرفه و امن از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی برای پشتیبانی از سلامت و زمینه های مرتبط با سلامت تعریف کرده که شامل خدمات مراقبت سلامت، نظارت بر سلامت، ادبیات سلامت، و آموزش، دانش و تحقیق سلامت است.»
ویژگی های سلامت الکترونیکی عبارتند از (ایزن باخ، 2001): کارایی، بهبود کیفیت مراقبت ، مبتنی بر شواهد بودن، توانمندسازی مصرف کنندگان خدمات و بیماران، تعامل پزشک و بیمار، آموزش پزشکان، تبادل اطلاعات، گسترش حوزه خدمات بهداشت و درمان، اخلاقیات خدمات عادلانه.
در حوزه «سلامت الکترونیکی»، کاربرد فناوری های تلفن همراه، مفهوم «سلامت همراه» را مطرح کرده که با هدف بهبود سلامت عمومی گسترش یافته است. این مفهوم برای نخستین بار توسط لاکس مینارایان و استپانیان ارسال 2000 مطرح شد و پس از آن عمومیت یافت. در سال 2003، استپانیان و لاکال سلامت همراه را به عنوان «فناوری های ارتباطی و شبکه ای همراهِ در حال ظهور برای سیستم های مراقبت سلامت» تعریف کردند و در ادامه در سال 2004، استپانیان و دیگر همکارانش در تکمیل مطالعات پیشین خود توضیح دادند که سلامت همراه مفهومی است که «حوزه های شبکه سازی، رایانش موبایل، سنسورهای پزشکی و دیگر فناوری های ارتباطی در مراقبت سلامتی» را پوشش می دهد و بر این اساس، سلامت همراه اشاره به «رایانش موبایل، سنسور پزشکی و فناوری های ارتباطاتی برای مراقبت سلامت» دارد. همچنین در سال 2006، استپانیان و همکارانش کتاب «سلامت همراه: سیستم های در حال ظهور سلامت همراه» را تألیف کردند که در آن، سلامت همراه به عنوان «فناوری های در حال ظهور ارتباطات و شبکه موبایل برای سیستم های مراقبت سلامت» تعریف شده است. «سازمان جهانی بهداشت» (2011) نیز سلامت همراه را به عنوان «فعالیت پزشکی و سلامت عمومی که با دستگاه های موبایل مانند تلفن های همراه، دستگاه های کنترل بیمار، دستیار دیجیتال شخصی و دیگر دستگاه های بیسیم پشتیبانی می شود»، تعریف کرده اند. کمیسیون اروپا (2014، 2015) تعریف سازمان بهداشت جهانی را پذیرفته و در تکمیل آن، علاوه بر دستگاه های مذکور، سلامت همراه را شامل «اپلیکیشن هایی چون اپلیکیشن های سبک زندگی و تندرستی که می تواند به دستگاه های پزشکی یا سنسورها متصل شود و همچنین سیستم های راهنمای شخصی، یادآوری کننده های اطلاعات سلامتی و پزشکی که از طریق پیامک فراهم می شود و پزشکی از راه دور که به صورت بیسیم تأمین می شود»، دانسته است.
سلامت همراه، ابزار پشتیبانی کننده و حمایتگر برای مدیریت و تأمین مراقبت سلامت بوده و مزایای زیادی دارد که مهمترین آن ها عبارتند از: گسترش سیستم سلامت بیمارمحور،عدالت در ارائه خدمات سلامت،ترویج سبک زندگی سال، مراقبت سلامت کارآمدتر، افزایش امید به زندگی،،کاهش هزینه های سلامت عمومی، ایجاد پایگاه داده های بزرگ.
منابع:
- https://sccr.ir/News/10426/1
- https://www.sums.ac.ir/page-main/fa/0/dorsaetoolsenews/15450- G0/tool_dorsaetoolsenews_sample_main_block14654
