يادداشت هاي علمي

چگونه با كمك فناوري هاي اطلاعاتي جديد، كتابخانه مان را پوياتر كنيم؟

فاطمه شيخ شعاعي، استاديار گروه كتابداري و اطلاع رساني پزشكي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

در عصر حاضر هر روز شاهد ظهور فناوري هاي اطلاعاتي گوناگوني هستيم كه در زندگي روزمره رواج يافته و باعث راحتي انجام كارهاي ما مي شود. اگر نيم نگاهي به گذشته بياندازيم و زندگي امروزمان را با زندگي چند دهه پيش مقايسه كنيم مي بينيم كه با كمك فناوري اطلاعات بسياري از كارهاي متداول ما براحتي و در چشم برهم زدني و در هر ساعتي از شبانه روز انجام مي شود. يك نمونه ساده آن انجام كارهاي بانكي مانند نقل و انتقال پول، پرداخت قبوض، و دریافت صورتحساب است كه در گذشته با صرف وقت زياد در صف هاي شلوغ بانك ها قابل انجام بود. اين امر هم سبب راحتي براي كاربران و هم كاهش حجم كاري كارمندان بانك ها شده است كه با كمك فناوري هايي هم چون همراه بانك، اينترنت بانك و تلفنبانك صورت گرفته است.

در موضوع دسترسي به اطلاعات و منابع اطلاعاتي نيز فناوري اطلاعات تغييرات زيادي را ايجاد كرده است و كاربران كه قبلا براي دسترسي به اطلاعات نيازمند حضور در كتابخانه ها و مراكز اطلاع رساني بودند، امروز به راحتي و در هر ساعتي در اينترنت اطلاعات مورد نياز خود را جستجو و به بخش زيادي از اين اطلاعات دست پيدا مي كنند و بنابراين بي نياز از حضور در کتابخانه ها می شوند. اين امر سبب شد كه خيلي از متخصصان اين موضوع را مطرح كنند كه در آينده اي نزديك کارکرد كتابخانه های سنتی به کارکرد موزه نزدیک مي شود و از آمار مراجعه کاربران به کتابخانه ها کاسته می شود. این در حالی است که یکسری از متخصصان معتقدند این امر به سرعت اتفاق نمی افتد و به دلیل وجود يكسري چالشها همانند چالشهاي فني، حقوقي، اقتصادي و اجتماعي دسترسي به همه اطلاعات به صورت آنلاين امکان پذیر نیست و اگر کتابخانه ها از فرصت های بوجودآمده توسط فناوری استفاده کنند هم چنان می توانند به کارکرد خود ادامه دهند، حتی در محیط های آنلاین هم می توانند هم چنان مدیریت منابع اطلاعاتی را خود بر عهده داشته باشند. چنانکه بیل گیتس نیز به نقش کتابداران و کتابخانه ها اشاره می کند. «بيل گيتس» رئيس شرکت مايکروسافت درباره نقش حياتي کتابداران و اطلاع رسانان مي گويد : «کتابداران و اطـلاع رسـانان نقش تعيين کـننده اي در چگــونگـي بهره بردار ي از شبکه هاي اطلاعاتي جهاني در سازمانها و مراکز اطلاع رساني داشته اند».

بنابراین، همانطور که رانگاناتان در قانون پنجم خود گفته كتابخانه ارگانيسمي زنده و پويا است و طبق نظريه داروين هر موجود زنده براي بقا نياز به تلاش براي ارتقاء خود و سازگاري با محيط اطراف خود دارد. لذا، كتابخانه ها و مراكز اطلاع رساني براي اينكه خود را از رکود مستثني كنند و هم چنان به حیات خود ادامه دهند، نيازمند بكارگيري فناوريهای جدید در كتابخانه هستند تا بتوانند كاربران را هم چنان به خود جذب كنند. از جمله فناوريهايي كه مي تواند به كمك كتابداران بيايند و كتابخانه را به محيطي جذاب براي كاربران تبديل كنند عبارتند از:

واقعيت مجازي: محیطی مصنوعی مبتنی بر رایانه است که توسط نرم‌افزار و سخت‌افزار ایجاد شده، و یک فن‌آوری جهت شبیه‌سازی دیداری و شنیداری، به‌همراه دیگر خواص در محیطی پیچیده است. واقعیت مجازی در واقع شبیه‌سازی دیجیتالی از دنیای واقعی و نوعی برنامه رایانه‌ای است که به کاربر اجازه می‌دهد تا با نظام تعامل داشته باشد.کتابداران می توانند از این فناوری در ارائه خدمات زیر به کاربران کتابخانه های خود استفاده کنند:

1. گردش مجازی در فضای یک کتابخانه و بازدید از امکانات بخش‌ها، قسمت‌ها و فعالیت‌های کاری آن
2. انواع کارگاه ها و آموزش‌های مجازی در زمینه های مختلف مانند سواد اطلاعاتی، سازماندهی منابع اطلاعاتی، نحوه جستجوی اطلاعات در پایگاه های اطلاعاتی، کتابدار بالینی به کتابداران و کاربران
3. ارائه خدماتی خاص، چون خدمات مرجع مجازی این امکان را فراهم می‌آورد تا مراجعه‌کننده بتواند با طرح نیاز اطلاعاتی خود بدون حضور در کتابخانه از امکانات مشاوره مرجع بهره گیرد.

واقعيت افزوده: واقعیت افزوده، پُلی میان جهان واقعی و مجازی است که با افزودن اطلاعات مجازیِ خلق شده توسط رایانه، تعامل، دانش فردی و فهم کاربر را از جهان واقعی ارتقا می دهد. واقعیت افزوده، فرصتهای قابل توجهی را برای کتابخانه ها نیز فراهم کرده است تا پاسخگویی به نیازهای جمعیت عظیم و گوناگون کاربران را افزایش دهد. به عنوان مثال، کارکرد هدایتی سیستمهای واقعیت افزوده موجب می شود تا کاربران در حین راه رفتن در محیط کتابخانه، به اطلاعاتی مانند موقعیت بخشهای مختلف کتابخانه، معنای شاخص های قفسه ها، معرفی کتاب ها، نظرات دیگر خوانندگان، شیوه های مطالعه کتاب و منابع پیشنهادی مرتبط، دسترسی بلادرنگ داشته باشند. این فناوری نیز می تواند در ارائه خدمات بازدید از کتابخانه و انواع آموزش ها و کارگاه ها و خدمات خاص کتابخانه مانند خدمات مرجع، امانت و ... به کاربران کمک نماید.

بازی وار سازی: بازی وارسازی به کارگیری مولفه های مرتبط با بازی در بسترهای به ظاهر نامرتبط با بازی است. در واقع هدف بازی وارسازی این است که کارهای مرسوم و ملال آور روزمره را در حوزه های گوناگون به گونه ای عرضه کند که انجام آن برای بازیگران/کاربران خوشایند جلوه نماید. بنابراین، با کمک این فناوری می توان خیلی از فعالیت ها و فرآیندهای آموزشی در حال ارائه در کتابخانه را در قالب بازی سازی به کاربران ارائه نمود و بدین طریق جلب مخاطب نمود.

فناوري NFC: این فناوری همانند فناوری RFID می تواند سرعت امانت کتاب ها و منابع اطلاعاتی کتابخانه را افزایش داده و به بازگشت و گردش سریع و دوباره کتاب‌ها، تبادل مستقیم اطلاعات از تگ‌ها به کامپیوتر کتابدار و به روز‌ رسانی خودکار تراکنش‌های حساب کاربری کمک کند. همچنین این فناوری موجودی کتابخانه را مدیریت می‌‌‌کند و منابع کتابخانه‌ای موجود در کتابخانه می‌توانند به وسیله حسگر، به طور هم‌زمان خوانده شوند. با برنامه‌های کاربردی"NFC"، همه دارایی‌های کتابخانه‌ها به تگ‌های"NFC" مجهز می‌شوند، تا بتوانند به وسیله گوشی هوشمند فعال"NFC" قابل جستجو باشند. این فناوری می تواند باعث صرفه جویی در وقت کتابداران میز امانت و کاربران شود و کتابداران این وقت را می توانند به فعالیت های تخصصی دیگر اختصاص دهند.

اپلیکیشن‌های تلفن همراه: وابستگی و استفاده روز افزون از تلفن همراه موجب شده جوامع وقت بیشتری را صرف برنامه های موبایل و زمان کمتری برای استفاده از مرورگرهای موبایل صرف کنند. وجود یک اپلیکیشن در تلفن همراه می تواند خدمات کتابخانه را در خارج از مرزهای فیزیکی گسترش داده و تعامل با مشتریان را تسهیل کند. از دیگر مزایای استفاده از اپلیکیشنهای تلفن همراه می توان به امکاناتی مانند کاتالوگ کتابخانه ، ارائه راهنمای کتابخانه های تعاملی ، تور مجازی کتابخانه ، تقویم تعاملی با کلیه وقایع کتابخانه ، ارائه تخفیف برای خواندن کتاب ها و مقالات الکترونیکی ، امکان ذخیره منابع کتابخانه یا پرداخت اشاره کرد. ارائه این خدمات منافع واقعی برای مشتریان و تسهیل فعالیت آنها در کتابخانه را به همراه خواهد داشت. همچنین، می توان از اپلیکیشن‌های تلفن همراه به عنوان بخشی از یک سرویس کتابخانه شامل ایده هایی مانند برگزاری کارگاه های ساخت اپلیکیشن ، کتاب های مبتنی بر واقعیت افزوده و موارد دیگر اشاره کرد.

اینترنت اشیاء: اینترنت اشیا زیرساخت جهانی برای جامعه اطلاعاتی است که به ارائه خدمات پیشرفته با اتصال اشیا براساس فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی درگیر و موجود می پردازد. اینترنت اشیا توانایی ارائه راه حل های گوناگون برای بهبود خدمات در حوزه های مختلف را داراست. امروزه یکی از مولفه های اصلی دانشگاه های هوشمند در کشورهای توسعه یافته استفاده از اینترنت اشیا در حوزه آموزش و همینطور هوشمند سازی بخش های مختلف دانشگاه نظیر کتابخانه هاست. کاهش سرعت دسترسی به منابع، سهولت استفاده از کتابخانه، تنظیم نور و دما در مخزن و سالن مطالعه و خدمات مرجع پویا، تسریع درروند خدمات دهی، تبلیغات از عمده نقش هایی است که با بهره گیری از اینترنت اشیا قابلیت اجرایی بیشتری می یابد.

موارد نامبرده شده تنها 5 نمونه فناوری ازخیل عظیمی از فناوریهای نوظهوری است که در دنیای امروز به کمک بشر آمده و سبب سهولت انجام کارها شده است. این امر به خصوص در دوران کرونا که نیازمند حضور بیشتر در خانه هستیم، شدت بیشتری یافته است و در این دوره این فناوری ها کمک کرده اند که این بیماری نتواند به طور کامل موجب تعطیلی کارها و فعالیت ها شود. بنابراین، کتابداران بایستی به طور مداوم پیگیر و به دنبال آشنایی با فناوریهای جدید و به کارگیری آنها در کتابخانه های خود باشند تا از این طریق به پویایی کتابخانه های خود کمک کنند. کما اینکه در این دوران کرونا نیز بسیاری از کتابخانه ها در سرتاسر دنیا ارائه خدمات و فعالیت های خود را تعطیل نکرده اند و با کمک همین فناوری ها نیازهای اطلاعاتی کاربران خود را برطرف نموده اند.

منابع:

درودی، فریبرز، فرهودی، فائزه. (1387). تأثیر استفاده از فن‌آوری واقعیت مجازی در فعالیت‌ها و فرایندهای حرفه‌ای کتابداری و اطلاع‌رسانی. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 19(4), 109-124.

بیگدلی، زاهد، حیدری، غلامرضا، حاجی یخچالی، علیرضا، بصیریان جهرمی، رضا(1396.)سامانه کتابدان: نخستین سامانه کتابخانهای بازیوارسازیشده در ایران .پژوهشنامه کتابداری واطلاعرسانی ،7(2 ،)113-128.

علیخانی، پرستو؛ رضایی زاده، مرتضی؛ حاجی زین العابدینی، محسن؛ وحیدی اصل، مجتبی(1397.)شناسایی ابعاد تأثیرگذاری فناوری واقعیت افزوده بر خدمات کتابخانه ها. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی ،8(2 ،)370-35.

معرفی روند فعلی کاربرد فناوری در کتابخانه‌ها. برگرفته از سایت: http://edtechs.ir/

سلیمانزاده نجفی، نیره سادات و عاصمی، عاصفه و چشمه سهرابی، مظفر و شعبانی، احمد.(1396). اینترنت اشیا: فناوری کارآمد در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی،اولین کنفرانس بین المللی اینترنت اشیاء کاربردها و زیرساخت ها،اصفهان،https://civilica.com/doc/656411

کاربرد اینترنت اشیا در کتابخانه دانشگاه ها. برگرفته از سایت: https://behido.ir/

رضوی، سجر و اصنافی، امیررضا و مرادی، شیما(1396). تاملی بر کاربرد اینترنت اشیا در کتابخانه ها،چهارمین کنفرانس بین المللی مطالعات نوین در علوم کامپیوتر و فناوری اطلاعات،مشهد،https://civilica.com/doc/77908