پژوهش شروع سفری جذاب برای پژوهشگران واقعی

سپیده فهیمی فر، عضو هیات علمی گروه علوم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

زمانی که صحبت از پژوهش می شود افراد با انگیزه های مختلف و با توجه به تجربه های قبلی خود یا دوستان خود از آن سخن می گویند. برخی این فعالیت را کار آسانی می دانند زیرا به چشم خود دیده اند که چه بسیار افرادی هستند که به لحاظ علمی وقتی دانش آن ها را در یک کفه ترازو می گذاریم، نه تنها سنگینی نمی کند بلکه در پایین ترین حد ممکن قرار می گیرد. پس اگر این فعالیت علمی ساده نیست چرا فلان استاد یا فلان دانشجو دارای این حجم از مقالات یا کتاب ها است!!!! در مقابل برخی دیگر که به لحاظ تعداد آثار، به هیچ وجه با دسته ی اول برابری نمی کنند اما آثار اندک و پرمغز آن ها تاثیری دوچندان در خواننده می گذارد. برخی دیگر با توجه به این که نخستین تجربه خود را در انجام یک پژوهش واقعی با پایان نامه دوره کارشناسی خود شروع کرده اند، چنانچه شرایط و امکانات به آن ها اجازه دهد، پژوهش را سفری لذت بخش میدانند از نداستن ها به دانستن ها. از حس خوبی که در اواسط کار به پرسش های ابتدایی کار خود داده اند. از آهان هایی که در مسیر پژوهش خود شور و شوق آن ها را چند برابر کرده است. اساتید راهنمایی را که این مسیر را برای آن ها هموار کرده اند و چون بلدِ راه بوده اند این مسیر را برای آن ها جذاب تر کرده اند و در مقابل اساتیدی که تنها اسم خود را در کنار دانشجو می بینند و در این مسیر جز همراهی اسمی نه تنها راه را هموارتر نکرده اند بلکه مسیر پژوهش را پر از سنگ و تشویش و نگرانی کرده اند. پس برای برخی افراد این مسیر بسیار زیباست، با تربیت شدن خود از یک پژوهشگر بالقوه به پژوهشگری بالفعلی که در شروع این مسیر قرار دارد و برای برخی دیگر جز یک اجبار چیزی بیش نیست و در نهایت اضافه شدن یک دانش آموخته بدون مهارت پژوهشی. تصور و تجربه ی این افراد بی شک در مسیر پژوهش با هم متفاوت است. حال برسیم سراغ دسته ای دیگر، دسته ای که پژوهش را برای خود و فارغ از امتیاز ها و تشویق های بعدی آن دنبال می کنند و در مقابل دسته ای که تنها برای افزایش پاداش های خود در این مسیر پژوهش می کنند. بی شک نتیجه یک کار خوب می تواند به تشویق و پاداش های مکرر بیانجامد اما نمی توان هدف خود را از انجام یک پژوهش تنها برای ارتقا خود در دانشگاه، پذیرش در دوره های تحصیلات تکمیلی، برنده شدن در جشنواره های مختلف و نظایر آن قرار داد. پژوهشی که خوب است و کارآمد، بی شک به دنبال خود ارزش آفرینی می کند و در این مسیر مورد استقبال سایرین قرار می گیرد و در نهایت نتیجه این مسیر بازخوردهای تشویقی خواهد بود.

پس پژوهش یک فرآیند است، فرآیندی که عوامل محیطی، داخلی و خارجی بسیاری بر آن تاثیرگذارند و در این مسیر هر چه پژوهشگر به دنبال کاویدن و پیدا کردن پاسخ های سوال خود و دیگران به شیوه ای منطقی و روشی اصولی باشد به کشف حقایق عالم و دنیای پیرامون خود نزدیک می شود و بی شک جهان را جای بهتری برای زندگی کردن خواهد کرد. داوری یک اثر پژوهشی نیز یکی از بازخورد های مثبت نتیجه یک کار پژوهشی است. زمانی که داوری یک اثر آغاز می شود، برخی آثار پژوهشی دچار استرس می شوند و صاحب خود را مقصر می دانند، پژوهشگری که آن ها را خلق کرده است یا بهتر بگوییم نشرکننده یک متن نه پژوهشگر. در مقابل برخی دیگر به دنبال رفع نواقص جزئی خود با کمک پژوهشگر می شوند چرا که مطمئن هستند این مسیر را پژوهشگر تا حد ممکن درست پیموده است اما به دلیل این که وی با موضوع پژوهش خود عجین شده، ممکن است از شناخت برخی نواقص بازمانده باشد، این آثار نه تنها خود شادند و به وجود خود به خاطر حل مسئله ای واقعی که وجود داشته و اکنون آن را حل کرده اند می بالند، بلکه از پژوهشگر خود نیز کمال تشکر را دارند و سعی می کنند از این به بعد خوانندگان بسیاری را به سوی خود جذب کنند. آثار پژوهشی دارنده استرس و تشویش با خود می گویند نکند داور متوجه شود که من برای پایایی یا روایی سنجی مسیری را طی نکردم. برخی دچار تشویش می شوند که اگر از من بپرسند که شاهدت کو؟ چه جوابی خواهم داد!!!! میخواهم چه داده ای را نشانشان بدهم. حال شاید شانس بیاورم و داور از من نپرسد. داده هایی که پژوهشگرم آن را ساخته است را چه کنم اگر داور متوجه نشود که این فرآیند ساختگی است خدا را شاکرم و مهر قبولی را خواهم گرفت و به خلق کننده ام نشان خواهم داد من که توانستم راز تو را برملا نکنم. وای اگر داور بفهمد که خالق من از این نویسنده خوشش نمی آمد استادش بود یا وقتی در سخنرانی های او شرکت کرده به دلش ننشسته و به وی استنادی نداده چه؟!! اصلا چه معنی دارد خالق من خودش گفت که این مطلب را که فلانی در کتابش گفته خودم قبلا می دانستم!!!!

داوری یک اثر پژوهشی همچون فرآیند یک پژوهش، مسیری فرآیندی است. داور به دنبال پیدا کردن نواقص و ایرادها برای رد کردن یک اثر نیست. داور به دنبال صحه گذاشتن بر انجام درست یک فرآیند پژوهشی در این سفر پژوهشی از انتخاب موضوع با توجه به مسائل موجود، دیدن نوآوری برای حل بهینه مسئله، انجام درست روند کار و انتخاب ابزار و روشی مناسب برای پاسخگویی به سوالات و مسئله هایی حل نشده، تحلیل درست داده های خام و یافتن قدرت نقد و نقادی و بحث در پژوهشگر است. پژوهشگری که از گروه مشتاقان به علم باشد و در قدم نخست تنها برای اعتلای علم و پرکردن روزنه ای کوچک به دنبال کشف و کاوش است به طور حتم داور را از جمله مشاوران اطلاعاتی خود در مسیر پژوهش تصور می کند و بواسطه ارزیابی نوشته اش، نکات ارزنده ای را یاد می گیرد. داوری یک اثر پژوهشی تعامل ارتباطی دوطرفه بین پژوهشگر و داور است. داور به دنبال خواندن یک اثر در صورتی که اثری درخور و ارزشمند باشد می آموزد و در مسیر داوری خود، خود را یادگیرنده احساس می کند و در عین حال نکات تکمیلی را به نوشته می افزاید. پژوهشگر بواسطه نکات داور می آموزد و نسبت به قبل از ارائه نسخه نهایی خود به داور، خود را مورد سنجش قرار می دهد و اگر پژوهشگر واقعی باشد با ارزیابی های درست داور خود را یک قدم جلوتر به مسیری که می خواهد به آن برسد می بیند. البته نباید کتمان این حقیقت شد که گاه داوری های غیراصولی و بدون پشتوانه ی علمی نه تنها به پیشبرد یک پژوهش کمکی نمی کنند بلکه باعث می شوند انگیزه ی پژوهشگر برای ادامه مسیر دچار خدشه شود. چه بسیار افرادی هستند که به دلیل حسادت علمی، عدم آگاهی یا اشراف کامل نسبت به موضوعی از نگاه بالا به پایین به قضیه نگاه کرده و پیشنهادهایی ارائه می دهند که به هیچ عنوان پیدا کردن راه حل برای آن مربوط به این پژوهش و در این برهه ی زمانی نیست. پس در کنار اینکه باید دقت کرد ممکن است هر پژوهشی که داوری می شود نیز حتما پژوهشی بکر و نوآور نبوده باشد حتی اگر در مجله ای منتشر شده باشد، نکات و مباحث ارائه شده از سوی هر داور نیز صد در صد درست نیست و نیاز به دید منتقدانه و پژوهشگرانه دارد. پژوهشگر فردی است که بی دلیل هر مطلبی را در رد یا تایید نوشته ها و مسیر پژوهش خود نباید بپذیرد. پژوهشگر باید خود را مجهز به سلاح چالش ارزیابانه و انتقادی نماید و زمانی که توانست خود را در این مسیر قرار دهد می تواند مطمئن شود وارد ساحل دریای وسیع پژوهشگری شده است. پژوهشگری باشید که بیش از آن که به وسعت کار بنگرید به عمق کار خود بنگرید و در این راه از تجربیات ارزشمند متخصصان استفاده کنید.