پلتفرمی‌ سازی کتابخانه‌ها[1]؛ یک فرایندِ امکان‌ پذیر!

دكتر مصطفي اميني

پسا دكتري علم اطلاعات، دانشكده مديريت و اقتصاد، دانشگاه تربيت مدرس

عضو هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت گسترش فناوری‌ های نوین (هلدینگ فناوری اطلاعات بانک کشاورزی)

معتقدم کووید-19 اگرچه تلخ و دشوار بود اما به تحول کتابخانه ‌ها کمک کرده است و نسل کتابخانه ‌ها را به سمت نسل «کتابخانه‌ داده ‌بنیان»[2] هدایت کرده است. کتابخانه داده ‌بنیان کتابخانه‌ ای است که اصلی ‌ترین دارایی‌ های آن، دارایی‌ های داده ‌ای و اطلاعاتی و مهم‌ ترین قابلیت آن قابلیت تحلیل‌گری داده ‌ها است. این نسل از کتابخانه‌ ها، از رهگذر روند «پلتفرمی‌ سازی کتابخانه» به دست می ‌آیند. پلتفرمی ‌سازی کتابخانه روندی است که به مزیت «مقیاس در سمت تقاضا»، «تقاضاسازیِ نتیجه ‌مند» و خصیصه «اثر شبکه ‌ای در سمت کاربران» احترام می‌گذارد. پلتفرمی ‌سازی کتابخانه متفاوت از «کتابخانه به مثابه پلتفرم» یا «کتابخانه پلتفرمی» است. پلتفرمی ‌سازی کتابخانه تلاش می ‌کند تا یک کتابخانه موجود و زنده را مبتنی بر تفکر پلتفرمی و با یک فرایند روش‌ شناسانه مناسب به «پلتفرم» تبدیل کند.

در صفحه 362 از کتاب بسیار ارزشمند «انقلاب پلتفرم» نوشته جفری پارکر و همکاران با ترجمه مصطفی طهماسبی و فائزه گرایلی از انتشارات دنیای اقتصاد، این پرسش راهبردی مطرح شده است: «چه چیز یک صنعت را برای انقلاب پلتفرم آماده می ‌سازد؟» . پاسخ به این پرسش برای متخصصان علم اطلاعات می ‌تواند بسیار جالب و جذاب باشد:

• صنایع متمرکز بر اطلاعات: صنعت رسانه و صنعت ارتباطات دو صنعت شدیدا متمرکز بر داده و اطلاعات هستند. در واقع هر چه اطلاعات به عنوان یک منبع ارزش، ضروری‌ تر باشد، احتمال متحول شدن صنعت توسط پلتفرم ‌ها بیشتر است. از این منظر می ‌توان گفت دانشگاه ‌ها و کتابخانه ‌ها برای پلتفرمی شدن بسیار مستعد هستند زیرا شدیدا به اطلاعات وابستگی دارند.
• صنایعی که مشخصه بارز آنها، عدم تقارن شدید اطلاعاتی است: در صنایعی همچون صنعت بورس، صنعت بیمه و صنعت بانکداری عدم تقارن اطلاعاتی بسیار حائز اهمیت است. در واقع بازارهای منصف و کارآمد، نیاز دارند همه مشارکت کنندگان، دسترسیِ برابر به اطلاعاتِ مناسب درباره کالاها، خدمات، قیمت ها، و سایر متغیرهای کلیدی داشته باشند.
• صنایعی که کنترل‌کنندگان آنها، مقیاس‌ پذیر نیستند: در صنایعی همچون صنعت نشر، صنعت چاپ و صنعت خرده فروشی کنترل‌کنندگانِ پرهزینه و مقیاس ناپذیری را به کار گرفته ‌اند. در صنعت خرده‌ فروشی، خریداران و اداره‌کنندگان انبار کالا بطور سنتی یک کنترل‌کننده پرهزینه و مقیاس ‌ناپذیر محسوب می ‌شوند.
• صنایعی که بسیار تقسیم‌ شده هستند: تجمیعِ بازار از طریق یک پلتفرم، کارایی را افزایش داده و هزینه‌ های جستجو را برای کسب‌ و‌ کار و برای افرادی که به دنبال کالاها و خدماتِ تولید شده توسط تولیدکنندگانِ محلیِ پراکنده از هم هستند، کاهش می دهد. پلتفرم‌ های محتوای دیجیتال و کتاب ‌های الکترونیکی ناشران محلی و سراسری در سطح ملی و بین ‌المللی یکی از مصادیق این موضوع هستند.

در همین راستا، می ‌توان این پرسش را مطرح کرد که چه چیز یک کتابخانه را برای پلتفرمی‌ سازی آماده می‌سازد؟ به نظر می ‌رسد مطالب فوق ‌الذکر برای پاسخ به این پرسش نیز معتبر هستند اما با این تفاوت که در پلتفرمی‌ سازی کتابخانه‌ ها می ‌بایست به ابعاد فیزیکی انسان و لذتِ تجربه فیزیکی و حضوری در کتابخانه‌ ها را نیز درنظر داشت. این موضوع مقدمه خلق کتابخانه ‌های فیجیتال[3] یا کتابخانه ‌های آنلاین-آفلاین[4] خواهد بود!

[1].Library Platformization

[2]. Data-Driven Library

[3]. Phygital Library

[4]. O2O Library