دعوت کتابخانه ملی از فناوران برای فهرست‌نویسی تحلیلی با هوش مصنوعی
مریم ترکمن، دانشجوی کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز
زهرا شاه نظرنژادخالصی، عضو هیات مدیره و مسئول روابط عمومی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران - شاخه منطقه جنوب کشور
هوش مصنوعي برنامه‌اي رايانه‌اي است كه قادر است برخي اعمال انسان را تقليد كند. نظام خبره هم نرم‌افزاري است كه بر اساس فناوري هوش مصنوعي تهيه شده است.حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در به‌كارگيري نظام‌هاي خبره و هوشمند در كارهاي عملياتي خود روندي آهسته داشته است.
نظام‌هاي خبره و هوشمند مي‌توانند فعاليت‌هاي كتابداري و اطلاع‌رساني را مقرون به صرفه‌تر و با كارايي بيشتري انجام دهند و نوع جديدي از منابع اطلاعاتي را با ارزش‌هاي افزوده به استفاده‌كنندگان ارائه كنند. كاربرد نظام‌هاي خبره و هوشمند را در كتابداري و اطلاع‌رساني در حوزه‌هاي نمايه‌سازي، چكيده‌نويسي، طراحي و توليد اصطلاحنامه ها، فهرستنويسي، بازيابي متن فارغ از منطق بولي ، بازيابي متون مبتني بر منطق بولي، تجزيه و تحليل خودكار محتوا و ارائه دانش، مديريت و دسترسي به محتواي پايگاه‌هاي رابطه‌اي، اسناد هوشمند و تجزيه و تحليل پايگاه اطلاعاتي دانسته‌اند. بدین منظور به دلیل اهمیت هوش مصنوعی در کتابخانه، شایسته است که فعالیت‌های موجود در کتابخانه از جمله فعالیت فهرست‌نویسی با کمک هوش مصنوعی انجام شود.
مرکز نوآوری و توسعه کسب و کارهای داده محور سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران رویداد نوآورانه "لیبتک ۲" را به منظور چالش تشخیص موضوع، در حوزه فناوری‌های کتابخانه‌ای و استفاده از هوش مصنوعی به منظور پردازش داده و شناسایی موضوع آن، در دو مرحله برگزار کرد . در مرحله اول این رویداد از تمامی افراد، تیم‌ها و شرکت‌ها دعوت گردید که ثبت نام کنند . پس از ثبت نام، دسترسی به داده‌های لازم جهت شرکت در چالش در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفت و رقابت ایده‌ها پس از ثبت نام آغاز گردید. در گام بعد این مرکز نوآوری، به هر یک از شرکت کنندگان، فضای پردازش رایگانی ارائه داد و شرکت کنندگان موظف بودند که تا تاریخ تعیین شده، مدل خود را ارتقا داده و در روز آزمون ارائه دهند. آزمون دقت سنجی مدل در تاریخ ۱۲ اسفند ماه برگزار شد. در مرحله دوم پس از بررسی مدل‌های آموزش داده شده، ۵ شرکت کننده برتر انتخاب شد و از این ۵ تیم به منظور ارائه حضوری مدل خود دعوت به عمل آمد و در نهایت، پس از داوری و بررسی نهایی، تیم‌های برتر معرفی گردید. برای تیم‌های برتر علاوه بر اعطای جایزه نقدی معادل ۵۰ میلیون تومان، امکان عقد قرارداد با سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در نظر گرفته شد. به نقل از جناب آقای دکتر مظفر پاسدارشیرازی، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در خصوص ضرورت برگزاری این رویداد فناورانه، می‌توان گفت که کتابخانه ملی برای هر کتاب فهرستی مشتمل بر "اطلاعات توصیفی" (شامل نام کتاب، نویسنده، ناشر) و "اطلاعات تحلیلی" (به موضوع متن کتاب و رده بندی کتاب اشاره می‌کند) کتاب، تهیه می‌کند و وقتی پژوهشگر اقدام به جستجوی کتابی می‌کند سامانه متصل به موتور جستجو در میان اطلاعات فهرست، کتاب‌های مورد نظر آن‌ها را جستجو می‌کند و نتایج را ارائه می‌دهد. در واقع هرچه این فهرست کامل‌تر و دقیق‌تر و صحیح‌تر باشد، نتایج جستجو بهتر خواهد بود، درواقع فهرست تحلیلی به پژوهشگر در دستیابی به منبع و بازیابی اطلاعات کمک می‌کند، ضمن آنکه اطلاعاتی در زمینه رده بندی به کاربران ارائه می‌دهد و بر اساس آن تعیین خواهد کرد که کتاب به چه قفسه موضوعی اضافه شود تا مراجعین حضوری به کتابخانه‌ها آن را بیابند. علاوه بر آن، موضوعات به موتور جستجو کمک می‌کنند مطابق موضوع مورد نیاز پژوهشگر نتایج را ارائه دهند و دسترسی به منبع مورد نظر، تسهیل و تدقیق شود. طبق گفته‌های معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی، فهرست‌نویسی تحلیلی از چالش‌های این سازمان می‌باشد و نیاز است که هرچه دقیق‌تر سامانه بتواند به کمک هوش مصنوعی برچسب و تگ‌های موضوعی را پیشنهاد دهد و همکار فهرست نویس از بین تگ‌های موضوعی که سامانه استخراج و پیشنهاد داده است، انتخاب کند و رده‌بندی بر اساس استانداردهای کنگره صورت پذیرد. به‌طور کلی هدف از برگزاری رویداد "لیبتک ۲ " جذب نوآوری در سازمان اسناد و کتابخانه ملی بود.
منابع:
https://www.isna.ir/news/99110806145/
http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/
