سخن سردبیر
نیم نگاهی به آموزش الکترونیک
دکتر محمدرضا قانع، عضو هیئت علمی مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری
با ظهور و گسترش فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی از دهه 1960 "یادگیری الکترونیکی[1]" مورد توجه گسترده تر مراکز آموزشی قرار گرفت. هدف از آموزش الکترونیکی موفقیت شخصی یا کسب مدرک حرفهای یادگیرنده، بدون حضور فیزیکی در مراکز آموزشی از مقطع تحصیلی دبستان تا تحصیلات تکمیلی است. از لحاظ واژگانی "یادگیری الکترونیکی" به اواخر دهه 90 میلادی برمی گردد. معادلهای دیگری در طول زمان مانند "یادگیری برخط[2]" یا "یادگیری مجازی[3]" به آن اطلاق شده است. قبل از ظهور اینترنت دورههای آموزشی از راه دور ارائه میشد تا یادگیرندگان را در مورد موضوعات یا مهارتهای خاص آموزش دهند. در سال 1840 اسحاق پیتمن از طریق نامهنگاری به دانشآموزان خود آموزش میداد (Epignosis, 2014). بنابراین تاریخ یادگیری از راه دور ریشه در قرن نوزدهم میلادی دارد.
فراگیران بیشماری از آموزش الکترونیکی با تلاش مدرسان که خود را وقف ایجاد یادگیری الکترونیکی برای آموزش و یادگیری کردهاند، بهرهمند میشوند. چنین تلاشهایی، همراه با پیشرفت سریع وب، چندرسانهایها و فناوریهای اینترنتی، آموزش الکترونیکی را دگرگون کرده و آن را به عنوان یک حوزه بسیار پویا و با تحول سریع بویژه در دوران پاندمی ویروس کوئید 19 تبدیل کرده است (Choudhury and Pattnaik, 2020). فناوریهای جدید فرصت استفاده از حضور در کلاس را بدون توجه به فاصلههای جغرافیایی فراهم نموده است و چنانچه شکاف دیجیتالی در بعضی کشورها کمتر شود، عدالت آموزشی بیشتر جامه عمل میپوشد. اشاره به این نکته حائز اهمیت است که یادگیری سنتی، علاوه بر هزینه بر بودن، نیازمند صرف زمان برای آموزش دهنده و آموزش گیرنده است. اما آموزش الکترونیکی گزینهای ارائه میدهد که سریعتر و ارزانتر است. طی دو دهه گذشته، مطالعات در مورد آموزش الکترونیکی بسیار گسترش یافته است. نتایج نشان داده است که یادگیری الکترونیکی اساساً فناور و ارتباط محور و سیستم تحولگرا است (Rodrigues et al., 2019). یادگیری الکترونیکی به عنوان یک رشته مهم علمی، سابقه طولانی دارد. ما شاهد توسعه آموزش الکترونیکی از یک سیستم مبتنی بر رایانه به یک محیط چندرسانهای و به وب 2.0 و 3.0 هستیم.
توجه به این نکته مهم است که ایجاد یک دوره آنلاین کار ساده ای است، اما ایجاد یک دوره آموزش الکترونیکی موثر کاملاً متفاوت است. یک دوره کارآمد و مؤثر نیازمند سخت کوشی و تعهد به محتوای با کیفیت بالا است. برای این منظور شناخت موضوع از نکات با اهمیت است. در آموزش الکترونیکی رعایت استانداردهای یادگیری و فراهم آوری تسهیل ارتباط از الزامات است. بستر ایجاد شده باید ساده و کاملاً کاربردی باشد. منابع دورة آموزش باید در دسترس هر فراگیر ثبت نام شده باشد. اهداف دوره مشخص و شفاف باشند. در یادگیری الکترونیکی یادگیری مشارکتی انجام می شود که در آن فراگیران قادر به تعامل اجتماعی با یکدیگر و همچنین مربیان هستند. در حقیقت، فراگیران برای گسترش دانش خود در مورد یک موضوع یا مهارت خاص با هم فعالیت می کنند (Epignosis, 2014).
در نیم نگاهی به آموزش الکترونیک در کشور مشخص می شود که ابزارهای کمک آموزشی سمعی ـ بصری شامل میکرفیلم ها و میکروفیش ها در کتابخانه ها بویژه کتابخانه های دانشگاهی، نمایش اسلاید و فیلم های آموزشی در کلاس، آغاز آموزش الکترونیک در ایران است. شروع فعالیت تلویزیون آموزشی ملی ایران در سراسر ایران گام دیگری برای آموزش الکترونیک در ایران است. در سال 1350 دانشگاه ابوریحان بیرونی در هشت رشته دانشگاهی به آموزش از راه دور اقدام کرد. با تأسیس دانشگاه پیام نور در سال 1366 آموزش از راه دور جدی به هداف خود نزدیک گردید، اما با گذشت زمان از رویکرد الکترونیکی شدن آموزش فاصله گرفت. در دهه 1380 دانشگاه تهران با راه اندازی سایت آموزش مجازی در نه درس، آموزش الکترونیکی را شروع کرد. در دهه هشتاد شاهد فعالیت های آموزش الکترونیکی از طرف وزارت عتف و دانشگاه های تحت پوشش هستیم. آموزش الکترونیکی به عنوان یکی از شیوه های یادگیری در فعالیتهای آموزشی مورد توجه دانشگاه های بزرگ کشور قرار گرفت، اما توسعه و رشد آن به گونه ای که پاسخگوی شرایط غیرمتعارف مانند پاندمی ویروس کوئید 19 باشد، در حال حاضر از مطلوبیت برخوردار نیست.
منابع
Choudhury, S. & Pattnaik, S. (2020). Emerging themes in e-learning: A review from the stakeholders’ perspective. Computers & Education, 144, 103657. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2019.103657
Epignosis, L. L. C. (2014). E-learning concepts, trends, applications. California: Epignosis LLC, 5(6), 7.
Rodrigues, H., Almeida, F., Figueiredo, V., & Lopes, S. L. (2019). Tracking e-learning through published papers: A systematic review. Computers & Education, 136(March), 87–98.
https://doi.org/10.1016/j.compedu.2019.03.007
