داوری علمی در دوره دکتری

پگاه تاجر، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، دانش­ آموخته دکتری بازیابی اطلاعات و دانش دانشگاه شیراز

دوره دکتری فرصت بسیار مناسبی برای کسب و تقویت مهارت های مختلفی چون تدریس، سخنرانی، پژوهش، نگارش و حتی داوری علمی است. ممکن است برخی تصور کنند که فقط استادان و پژوهشگران باسابقه ­ای که دوره دکتری را تمام کرده­ اند، باید مقالات مجلات و کنفرانس ­های علمی را داوری نمایند. واقعیت این است که محدودیتی در این مورد وجود ندارد. هر چند بعید است که از فردی که انتشارات علمی نداشته باشد، خواسته شود که مقاله ای را داوری کند. خوشبختانه، اکثر دانشجویان دکتری انتشارات دارند و خب واضح است که در گرفتن پیشنهاد داوری، اقبال آندسته از دانشجویانی که تعداد مقالات بیشتری دارند بالاتر است. بنابراین، از فرصت استفاده کنید و هنگام ارسال مقاله به سامانه نشریات یا همایش ها، گزینه متقاضی داوری هستم را علامت بزنید و بخش مربوط به حوزه های مورد علاقه را تکمیل کنید. از همین طریق در دوره دانشجویی توانستم از مجلهLibrary Hi Tech پیشنهاد داوری بگیرم. همچنین، سامانه برخی نشریات در هنگام بارگزاری مقاله خودتان، از شما می خواهد تا داورانی پیشنهاد دهید. در این زمان، دانشجویان دکتری دیگری که می دانید در حوزه مربوطه در حال مطالعه و پژوهش هستند و انتشاراتی هم دارند را از یاد نبرید. شخصاً چندین بار این کار را انجام دادم و بعضاً نتیجه داد.

از طرف دیگر، تعدادی از استادان شما خودشان سردبیر، مدیر مسئول، عضو هیـأت تحریریه مجلات و یا دبیر علمی همایش ها هستند و با وجود سرباز زدن بسیاری از اساتید و پژوهشگران باسابقه از داوری به دلیل مشغله های زیاد کاری، داوری ها را به دانشجویان دکتری شان که رساله ای مرتبط با مقاله نیازمند داوری تصویب کرده اند و یا در کل توانمند هستند، ارجاع می دهند. علاوه بر این، در مدت زمانی که در حال انجام رساله هستید ممکن است از طرف استاد راهنما مقاله ای مرتبط با موضوع رساله تان برای داوری به شما پیشنهاد گردد. مقاله ای که در حقیقت برای استادتان ارسال شده اما او از شما هم نظر می خواهد و با تبادل نظر با یکدیگر روند داوری را پیش خواهید برد. این امر را به فال نیک بگیرید زیرا استادتان شما را در آن موضوع مسلط دانسته که پیشنهاد کمک در داوری را داده است. پس، نهراسید و داوری را زیر نظر وی به سرانجام برسانید.

داوری علمی از جهت دیگری هم به من یاری رساند و آن پیدا کردن حوزه مورد علاقه پژوهش و خاص کردن آن بود. به ویژه که من و همکلاسی هایم دانشجویان اولین دوره گرایش بازیابی اطلاعات و دانش در ایران بودیم و بعد از ورود به دوره متوجه شدیم که این دوره گرایشی هم دارد که دروس آن با آنچه در دوره ارشد گذرانده ایم بسیار متفاوت است. بنابراین، دغدغه جهت دار شدن افکار پژوهشی مان دو چندان گشت. واقعیت این است که یکی از چالش های مهم پیش روی دانشجویان دکتری به ویژه دانشجویان آموزش محور که لزوماً با پیشنهاده رساله به این دوره وارد نمی شوند، هدفمند کردن مطالعات و تثبیت نمودن جهت فکری­ شان به گونه ای است که به رساله ای درخور بیانجامد. من تجربه کردم و به این باور رسیدم که متقاضی شدن برای داوری علمی مقالات از راهکارهای ثمربخش در این زمینه است. از کنفرانس های بین المللی که به مباحث گرایش بازیابی اطلاعات می پرداختند شروع کردم و متقاضی داوری شدم. به نظرم می رسید یکی از راههای در معرض آخرین موضوعات این حوزه قرار گرفتن، دسترسی به آنها از طریق داوری آنهاست. به ویژه که اغلب دانشجویان دکتری خارج از کشور مشارکت گسترده ای در همایش های بین المللی دارند. لذا، راهکاری بود تا هم متوجه شوم همتایانم در این گرایش به تازگی بر چه موضوعاتی تمرکز کرده اند و هم همزمان چگونگی داوری علمی و نگارش گزارش آن به زبان انگلیسی را تمرین کنم.

در مجموع، ایفای نقش به عنوان داور می تواند به شناسایی مشکلات رایج در نوشتن و ارتباطات آکادمیک کمک کند. تجزیه و تحلیل انتقادی آثار دیگران می تواند به رشد تفکر، دیدگاه و خواندن انتقادی شما یاری رساند. همین امر باعث می شود زمانی که خودتان مقاله می نویسید با دید انتقادی بنگارید و خودتان را هم داوری کنید. داوری علمی همچنین می تواند در ایجاد درک درستی از رشته و حوزه مطالعاتی شما مفید باشد.

با وجود اینکه پذیرفتن پیشنهادات داوری حجم فعالیت های دوره دکتری را بالا می برد و چه بسا فشاری مضاعف تلقی شود اما تجارب مفیدی که در زمینه داوری علمی در دوره دانشجویی خودم کسب کرده ام، به من گوشزد می کند که به دانشجویان دکتری توصیه کنم که خود را از این تجربه محروم نکنند و آن را تمرین کنند.