معصومه ایزدی، کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع¬رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر
در حال حاضر ایجاد کتابخانه‌های آموزشگاهی یکی از روش‌هایی است که می‌تواند دسترسی سریع و آسان به منابع متناسب با کتاب‌های درسی را برای دانش‌آموزان و معلمان فراهم نماید. ووفورد (Wofford, 1962) در اثر خود، ضمن تأکید بر این مورد بیان می‌کند که برای انتخاب مناسب و دقیق منابع همخوان با برنامه آموزشی، کتابدار باید از برنامه آموزشی مدرسه و منابع مورد نیاز مکمل هر درس آگاهی داشته باشد. همچنین، کتابدار باید موضوع‌های آموزشی را شناسایی و همگام با آنها حرکت نماید. وی در ادامه پیشنهادهایی را برای شناسایی این مورد مطرح می‌کند. یکی از این پیشنهادها این است که کتابدار کتاب‌های درسی که در مدارس تدریس می‌شود و نیز منابعی را که برای مطالعه بیشتر معرفی می‌شود، بررسی کند.
کیوز (Keeves, 1995) در قسمتی از پژوهش خود در انجمن بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به این نتیجه رسید که در کشورهای در حال توسعه، استفاده از کتاب درسی در یادگیری دانش‌آموزان تأثیر می‌گذارد؛ در حالی که نتایج مطالعات در کشورهای پیشرفته این نظریه را رد کرده است. او در پایان توصیه نمود تا آنجا که ممکن است باید امکاناتی مهیا شود تا هر دانش‌آموز برای هر موضوع درسی، یک کتاب کمک درسی داشته باشد. به علاوه چنانچه قصد نظام‌های آموزشی ایجاد مهارت‌های خواندن است باید کتابخانه‌های مدرسه‌ها را مجهز کنند و مواد خواندنی فراوانی در اختیار دانش‌آموز قرار دهند.
درباره نقش و جایگاه کتاب‌های درسی و غیر درسی در نظام آموزش و پروش، پژوهش‌های زیادی انجام شده است. لنس، رادنی، هامیلتون پنل (Lance, Rodney, Hamilton-Pennel, 2000) در پژوهشی به مقایسه پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی که فقط کتاب‌های درسی علوم را استفاده می‌کردند و کسانی که علاوه بر کتاب درسی علوم، از کتاب‌های مرجع نیز استفاده می‌کردند پرداخت. یافته‌های این پژوهش نشان داد که نمرات درسی این دو گروه دانش‌آموزان، نشانگر برتری روش آموزش مبتنی بر استفاده از منابع کتابخانه‌ای نسبت به آموزش تک کتابی درسی بود.
کاتالان (Catalan, 2003)، طی مطالعه مروری با عنوان "آموزش بهداشت در کتابچه‌های مدارس راهنمایی اسپانیا: بررسی سلامت عمومی اسپانیایی‌ها" مجموعه‌ای مشتمل بر 297 منبع درسی را در مقاطع ابتدایی و راهنمایی و دبیرستان اسپانیا مورد تحلیل قرار داده و پس از تحلیل محتوای آنها آموزش موضوع‌های خاص در زمینه‌های بهداشتی و مراقبتی را ناکافی گزارش نموده است.
در داخل کشور نیز پژوهش‌هایی در این زمینه کلی صورت گرفته است که به عنوان مثال، با توجه به متمرکز بودن نظام آموزشی در کشور و اهمیتی که کتاب‌های درسی در شکل دادن به روش آموزش معلمان و نیز نحوه ارزیابی از دانش‌آموزان دارند، فرجی خیاوی (1387) پژوهشی به منظور بررسی تحلیل محتوای کتاب‌های درسی بر اساس اهداف آموزش مریل انجام داده است. نتایج این پژوهش نشان داد است که با توجه به فرایندی بودن و حل مسأله بودن دانش علمی، در کتاب‌ها تا حدودی به دانش علمی توجه شده است؛ دستیابی به عملکرد کشف و ابداع برای ایجاد توانایی حل مسأله در دانش‌آموزان باید بیش از سایر عملکردها مورد توجه قرار می‌گرفت. همچنین در نحوه طراحی کتاب‌ها مشکلاتی وجود دارند و دانش‌آموزان علاوه بر کتاب‌های درسی به کتاب‌های کمک آموزشی نیاز دارند.
با توجه به اهمیت وجود کتاب‌های کمک درسی در یادگیری بیشتر دانش‌آموزان، فاضلی (1388) پژوهشی با عنوان تأثیر استفاده از منابع کمک آموزشی بر یادگیری مبحث دستگاه عصبی و اندام‌های حسی از کتاب علوم پنجم دبستان انجام داده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داده که دانش‌آموزان گروه آزمایش توانایی بیشتری در تجزیه عناصر و تحلیل روابط با هم را دارند. این توانایی به هنگام استفاده از فیلم در مقایسه با متن آموزشی
غیردرسی نمود بیشتری دارد؛ استفاده از متون قبل از آموزش مباحث کتاب درسی، میزان توجه و مشارکت دانش‌آموزان را در بحث افزایش می‌دهد. همچنین نتایج نشان داد که وجود کتابخانه‌ای غنی که بر اساس نیازهای آموزشی مدرسه شکل گرفته باشد ضروری است. صالحی عمران و عابدینی بلترک (1390) در پژوهش خود به تحلیل محتوای کتب درسی دوره راهنمایی سال 88-1387 بر اساس مؤلفه‌های آموزش سلامت از جلمه بهداشت پوست، بهداشت دهان و دندان، تغذیه، ورزش و تحرک بدنی، مسأله بیماری‌ها، سیگار و مواد مخدر اقدام نموده و میزان حضور هر یک از مفاهیم مذکور را در کتب درسی مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که کتاب‌های درسی باید بر آموزش‌های لازم جهت آموزش سلامت و بهداشت و ارتقای آن تأکید نمایند اما به برخی مؤلفه‌های اطلاعات سلامت توجه چندانی نشده است.
همچنین با توجه به اهمیت تحلیل محتوای کتاب‌های درسی، اعظمی، اخوتی و تاج الدینی (1394) در پژوهشی با هدف بررسی محتوای کتاب‌های درسی دوره ابتدایی در زمینه توجه به آموزش سلامت انجام داده‌اند. یافته‌ها حاکی از آن بوده است که توزیع مؤلفه‌ها در کتاب‌های درسی متوازن نیست. بنابراین لازم است سلامت و مؤلفه‌های آن در کتاب‌های درسی از جمله کتاب‌های دوران دبستان مورد توجه قرار بگیرد.
ذوالقدرنسب، اسماعیلی، نظری صارم (1394) در پژوهشی مروری به ارزیابی بهره گیری از وسایل کمک آموزشی و تأثیر مثبت آنها در یادگیری دانش‌آموزان دوره ابتدایی پرداختند. نتایج آنها نشان داد که امروزه وسایل کمک آموزشی، اعم از ساده و پیچیده، به عنوان ابزاری برای ایجاد تسهیل در امر تدریس و یادگیری در نظام‌های آموزشی بکار می‌روند. این وسایل از حیث اینکه تئوری و عمل را با هم ترکیب کرده، باعث ماندگاری یادگیری، تثبیت یافته‌ها و تنوع بخشی در کلاس درس می‌شوند، حائز اهمیت‌اند. با توجه به پیشرفت‌های علمی و تکنولوژي در عصر حاضر، وسایل کمک آموزشی به عنوان یک رابطه توانسته‌اند نقش خود را به خوبی ایفا کنند. استفاده از این وسایل باعث ترغیب بیشتر دانش‌آموز به درس می‌شود.
کتابنامه:
اعظمی، محمد، اخوتی، مریم و تاج الدینی، اورانوس(1394). کتابخانه و سواد اطلاعات سلامت: مجموعه چکیده مقالات دومین همایش ملی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی شاخه کرمان. تهران: چاپار.
ذوالقدرنسب، محسن، اسماعیلی، رضا، نظری صارم، حمزه، (1394). بهره گیری از وسایل کمک آموزشی و تأثیر مثبت آنها در یادگیری دانش‌آموزان دوره ابتدایی. کنفرانس ملی آینده پژوهی، علوم انسانی و توسعه سازمان‌ها و مراکز غیر دولتی، دوره اول.
فرجی خیاوی، زلیخا. (1387). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی بر اساس اهداف آموزشی مریل. فصلنامه پژوهش در برنامه ریزی درسی. دوره دوم شماره 6.
فاضلی، نگار (1388). بررسی تأثیر استفاده از منابع کمک آموزشی بر یادگیری مبحث دستگاه عصبی و اندام‌های حسی از کتاب علوم تجربی پنجم دبستان در دانش‌آموزان کلاس پنجم بر اساس الگوی یادگیری بلوم. مقالات همایش کتابخانه‌های آموزشگاهی، پویا سازی نظام آموزشی و مشارکت در فرایند یاددهی- یادگیری. اردیبهشت. مشهد.
(Keeves, J. (1995). The world of school learning: Selected key findings from 35 years of IEA research (Amsterdam, IE Secretariat
Lance, K. C., Rodney, M. J., & Hamilton-Pennell, C. (2000). Measuring Up to Standards: The Impact of School Library Programs & Information Literacy in Pennsylvania Schools
Wofford, A. (1962). Book selection for libraries. New York: Wilson
