دکتر کیوان کوشا (عضو هیئت علمی دانشگاه ولورهمپتون انگلیس)
پیاده سازی: لیلا قربانی (کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی)
با سلام خدمت شرکت کنندگان در همایش ارتباطات علمی. در ده اسلایدی که دارم، سعی می کنم به روش هایی که در این دانشگاه [ولورهمپتون] استفاده کرده ایم پرداخته و نرم افزارهای تهیه شده برای استخراج استنادها از منابع دیجیتالی را معرفی کنم. این منابع اغلب منابعی هستند که خارج از پوشش پایگاه های سنتی مثل وب آو ساینس و اسکوپوس هستند، مانند میلیون ها کتابی که در گوگل بوکس بوده یا پروانه های ثبت اختراعاتی که در کشور آمریکا و یا کشورهای دیگر در اتحادیه اروپا و غیره وجود دارد و یا راهنماهای پزشکی بالینی و یا استاندادرها و همچنین دروسی که مواد خواندنی دانشگاه ها در آن منعکس می شود و یا گزارش های دولتی و مقاله های دایره المعارف و همچنین اخبار علمی و مواردی از این قبیل.
در این اسلاید مواردی که به رنگ آبی می بینید، مواردی بودند که ما به طور خلاصه به آن ها پرداخته و یا سعی کردیم بپردازیم که در نهایت منجر به تهیه نرم افزاری شده تا بتوانیم کارها را به صورت اتوماتیک انجام دهیم.
از این رو همانگونه که می بینید از طریق وب سایت ما می توان جنبه های مختلف از تأثیرگذاری تجاری، آموزشی، فرهنگی و مربوط به بهداشت عمومی و حتی سیاستگذاری و حتی انعکاس اخبار و نتایج مقالات در رسانه ها و غیره را سنجید. برای اغلب این موارد ما مقاله ها و نرم افزارها را تولید و منتشر کردیم. دو مورد از استنادهایی که در پایین می بییند، Book review هستند که ما چاپ کرده ایم. یکی در ام آی تی چاپ شده و دیگری فکر کنم ماه آینده در اشپرینگر منتشر خواهد شد. اگر به آن ها مراجعه کنید جزئیات هر کدام گفته شده است.
در این فرصت اندک فقط همین رh اشاره کنم که بحث گردآوری اطلاعات از طریق وب سایتیشن [Web Citation] می تواند به صورت اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک صورت گیرد. اهمیت آن هم از این روست که الان نظام های ارزیابی تحقیقات به دنبال طیف گسترده تری از ایمپکت [تأثیر، Impact] هستند. برای مثال این موردی که با قرمز مشخص کردم، موردی است که در انگلستان به دنبال آن هستند. سیستم نظام ارزیابی تحقیقات در انگلستان در واقع به دنبال این است که طیف گسترده تری از ایمپکت را بداند شامل: اجتماعی، اقتصادی و یا حتی فرهنگی و فقط به دنبال اثرگذاری های علمی یا تحقیقاتی نیست.
این نمونه نرم افزاری است که ما برای بخش کتاب استفاده می کنیم که گزینه های مختلف دارد تا بتوانیم استنادها توی گوگل بوکس را استخراج و فیلتر کنیم و در نهایت بگوییم که به این مقالات یا به این کتاب ها چقدر استناد از طرف گوگل بوکس شده است.
این فقط یک نمونه تصویری است که در آن می توانید استناد در بخش فهرست مقالات را مشاهده کنید.
یا مورد دیگر استنادهایی که در پتنت ها [ثبت اختراعات] ممکن است وجود داشته باشند که از طریق گوگل پتنتز [Google Patents] می توانید به دست بیاورید که دوباره این تحقیقش چندسال پیش انجام شده و می توانید از نرم افزارش استفاده کنید.
ویکی پدیا هم به همین صورت که ما استفاده کردیم که می تواند به طیف دیگری از دایره المعارف های علمی دیگر گسترش پیدا کند و حتی دایره المعارف هایی که در ایران وجود دارند، مثل دایره المعارف بزرگ اسلامی و دایره المعارف علمی که افرادی می توانند بر روی آنها کار کنند و نرم افزاری بنویسند که از آنها اگر دیجی تایت هستند استناد را استخراج کنند.
نکته مهمی که به نظرم برای علوم اجتماعی، هنر و علوم انسانی هست، تأثیرگذاری آموزشی کارهای آن هاست، چون آن ها اغلب کتاب یا مقاله می نویسند و همیشه همه گلایه دارند که کارهایشان علمی بوده و اینگونه نیست و ممکن است برای کارهای آموزشی و غیره استفاده شود؛ یکی از راه حل ها می تواند استخراج اینگونه موارد از بخش مواد خواندنی آن ها و سیلابس های درسی [سرفصل دروس] موجود باشد. البته خوب خیلی از این ها دیجی تایز نشده. در ایران که می دانم پایگاهی وجود ندارد، ولی حالا آن مواردی که وجود داشته و قابل دسترسی بوده ما نرم افزارهایی داریم که یک مقدار از این ها را در واقع استخراج می کند و منابعی هم تحت عنوان کلینیکال ترایالز [Clinical Trials] و گایدلاین های کلینیکال [Clinical Guidelines / راهنماهای بالینی] وجود دارند که از آن ها استفاده کردیم برای اینکه بگوییم این مقالات ممکن است جنبه های دیگری هم داشته باشند که در تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می شوند.
اگر بخواهم بحث را در چند جمله براتون خلاصه کنم، اینکه وب سایتیشن تا حدودی می تواند جنبه های دیگری از اثرگذاری تحقیقات اگر وجود داشته باشد را به ما ارائه کند که در نظام های ارزیابی مورد استفاده قرار بگیرد. برای مثال در اینجا [انگلستان] خیلی علاقمند بودند که این نوع جنبه ها را بدانند، علاوه بر اینکه مقالات ممکن است استنادهای علمی در وب آو ساینس و اسکوپوس گرفته باشد و حتی دوباره این مقالات در این نظام ها داوری می شوند، مجدداً برای ارزش گذاری، به این نوع موارد هم می خواهند نگاه کنند که احیاناً اگر تحقیقی که یک محقق به عنوان کار خود ارائه داده که آن را بسنجند، جنبه آموزشی داشته یا جنبه تجاری داشته یا جنبه حتی عمومی و برای عموم این تحقیق خیلی جالب بوده، در رسانه ها به آن پرداخته شده و غیره و غیره؛ به آن ها هم توجه شده و فقط به دنبال استنادهای تحقیقاتی و علمی نباشند. اگر چه آن ها نیز خیلی مهم هستند و جای خود دارند. نکته ای که به نظرم مهم می رسد و برای مخاطبان و یا اگر دانشجویان آنجا هستند می توانند روی برخی از این موارد در کشور خودشان کار کنند، به شرط اینکه اینگونه منابع اولاً دیجی تایز شده باشند که بتوان روی آن ها برنامه ای پیاده کرد؛ مثل سیلابس های درسی که از سال های گذشته و در رشته های مختلف در دانشگاه وجود دارد. برای اینکه شناسایی شود که کدام منابع در این دانشگاه مورد استفاده بیشتر قرار گرفته یا حتی در یک حوزه به عنوان مثال در حوزه کتابداری از سال های گذشته دروس مختلفی داشتیم، به هر حال یک سری کتاب و یک سری مقاله بیشتر در مواد خواندنی این دروس منعکس شده؛ یا حتی روی دایره المعارف های فارسی خیلی به نظرم می توان کار کرد که از دایره المعارف بزرگ اسلامی و حتی دایره المعارف های گسترده دیگر به زبان فارسی. یا روی بخش تجاری می شود به هر حال مقاله های انگلیسی که ایرانی ها منتشر کردند، ببینیم این ها چقدر روی پروانه های ثبت اختراعات خارجی مورد استفاده قرار گرفته اند یا همچنین می شود مشاهده کرد مقاله هایی که محققان ایرانی در رشته های علوم اجتماعی منتشر کرده اند، چقدر از آن ها در کتاب های بین المللی و حجم بسیار زیاد کتاب ها در گوگل بوکس استفاده شده است. بنابراین به نظر بنده می شود کارهای اینطوری انجام داد، اما مهم ترین مشکل همون زبان فارسی و اینکه این پایگاه ها ممکن است اگر به دنبال منابع فارسی باشیم خوب ایندکس نشده باشد یا روی این نرم افزارها خوب کار نشده باشد. به هر حال فکر می کنم کمتر از ده دقیقه هم صحبت کردم، امیدوارم موفق باشد.
