سخنرانی کیم هولمبر[1] در همایش ملی چشم اندازهای ارتباط علمی
ترجمه و پیاده سازی: دکتر محمدرضا قانع
روز بخیر، در ابتدا برای دعوت از من جهت سخنرانی در این همایش جالب سپاسگزاری می نمایم نام من کیم هولمبَرِ است و پژوهشگر در حوزه جامعه شناسی آموزش و پرورش در دانشگاه توروکو فنلاند می باشم. عنوان سخنرانی من علم باز و تغییر در ارتباط علمی است سعی می کنم کمی در خصوص دگرسنجه ها (آلتمتریکس) و علم آزاد صحبت کنم ابتدا از تاریخچه ارتباط علمی و تغییرات آن مطالبی ارائه می دهم.
حوزه تحقیقاتی من شامل ارتباطات علمی در محیط های دیجیتالی، علم سنجی، آلتمتریکس، تحلیل شبکه اجتماعی، روش های کمّی، علم باز و مطالعه پدیده های مختلف دیگر در وب و رسانه های اجتماعی است. من عضو هیئت کارشناسی آموزش یادگیری متقابل در زمینه علم باز ـ دگر سنجه ها و بورس زیر نظرکمیته حمایت از سیاست های کلان اروپای 2020 هستم.
ارتباط علمی
شامل تمام فعالیت های ارتباطی محققان، از جمله انتشار رسمی مقالات در مجلات علمی و استناد به آنها و غیر رسمی بحث در مورد تحقیق و به اشتراک گذاری نتایج تحقیق در انجمن های مختلف است.
فرایند ارتباط علمی
نشریات علمی که بخش مهمی از ارتباط علمی می باشند و از زمان های دور منتشر می شوند (که در ابتدا اغلب توسط جوامع علمی منتشر می شدند) جایگزین مکاتبات شخصی اولیه شدند و به عنوان بستری برای اشاعه و ثبت سهم یک پژوهشگر در علم شناخته شدند. زمانی که نام شما در مقاله ذکر می شود، حاکی از مشارکت شما در علم است.
"در حال حاضر نشریات زیادی وجود دارند. بر اساس تحقیقی در 2015 تقریباً تعداد 28100 عنوان نشریه معتبر انگلیسی زبان فعال تا اواخر 2014 موجود است (به علاوه 6450 مجله دیگر غیر انگلیسی زبان)، در مجموع سالانه 2 میلیون و نیم مقاله منتشر می کنند". اگر نشریات معتبر غیر انگلیسی زبان را لحاظ کنیم بیش از 30 هزار نشریه علمی در سطح جهانی وجود دارد. و در سطح جهانی بسیار بیشتر از آن!
The STM Report - An overview of scientific and scholarly journal publishing: http://www.stm-assoc.org/2015_02_20_STM_Report_2015.pdf
افزایش انتشار علمی: مثال واسپارگاه آرشیو (arXiv)
اگر نگاهی به واسپارگاه آرشیو در حوزه فیزیک، ریاضیات و کامپیوتر داشته باشیم متوجه می شویم از 1992 تا آخر ژانویه 2016 ماهانه نرخ ارسال مدارک به این واسپارگاه رو به افزایش است.
نمایه استنادی
گارفیلد معتقد است «تقاضای زیادی نیست اگر محققان مقالاتی را که مورد استناد یا انتقاد قرار داده اند به شرط مکان یابی، بررسی نمایند. نمایه استنادی استناد این بررسی را عملی می سازد». نمایه استنادی، وب علوم، برای این ایجاد شد که محققان اطلاعات و رهبران علمی در حوزه تخصصی خود و مورد علاقه را پیدا کنند. این ایده اصلی نمایه استنادی است و ابزاری برای یافتن مقاله های پژوهشی است.
Garfield, E. (1955). Citation indexes for science. A new dimension in documentation through association of ideas. Science, 122, 108-111.
یوجین گارفیلد موسسه اطلاعات علمی (ISI) را در سال 1960 تأسیس کرد. در حال حاضر به عنوان Clarivate Analytics شناخته می شود. وب علوم (WoS)، به عنوان یک خدمت نمایه استنادی برخط، بخشی از آن است.
کتابسنجی
حوزه جدیدی از تحقیق به نام کتابسنجی معرفی شد که معنی آن «مطالعه جنبه های کمّی تولید، انتشار و استفاده از اطلاعات ضبط شده» است.
این حوزه تحقیق(کتابسنجی)، مدل های ریاضی و اندازه گیری های کمّی را برای این فرآیند ها (تولید، اشاعه و استفاده اطلاعات) ایجاد می کند. در آغاز این ایده ها برای پیش بینی آینده و تصمیم گیری مورد استفاده بود. برای مثال کتابخانه های دانشگاهی در شناسایی و انتخاب مهمترین نشریات و اشتراک آنها از این شیوه استفاده می نمایند
Tauge-Sutcliffe, J. (1992): An Introduction to Informetrics. Scientometrics, 28(1), p. 1-3.
تعداد مدارک در خصوص کتابسنجی که در وب علوم نمایه شده اند
علاقه به کتابسنجی به طور چشمگیری افزایش یافت. این یک نموداری ساده از تعداد مدارک با موضوع کتابسنجی است که در وب علوم نمایه شده اند. تا سال 2005 نمودار یکدست را مشاهده می کنید. بعد از این تاریخ رشد قابل توجهی در خصوص مقاله های مربوط به کتابسنجی دیده می شود. یکی از دلایل آن این است که در دهه اخیر از کتابسنجی به عنوان ابزاری برای تصمیمات بودجه ای استفاده شده است. اختصاص بودجه به دانشگاهها و همچنین شورای پژوهشی بر پایه شمارش استنادات و تعداد انتشارات
جامعه شناسی علم
خوب، این نوشته از مقاله مرتون در بارۀ تأثیر متیو در علم است. او نوشت از جنبه ابزاری فهرست منابع ما را از اثری که قبلاً با آن آشنایی نداشتیم، آگاه می کند. از این جنبه نمایه های استنادی نیز ابزاری برای یافتن اطلاعات است. اما چون نشانی از اثر گذاری یک فرد در علم هستند، امکان شناخت همکاران را میسر می سازند. اساساً هر قدر اثر شما مورد استفاده دیگر پژوهشگران باشد، تأثیرگذاری شما در علم بیشتر است. در این شرایط عدم توجه به کیفیت اثر، مطالعه مقاله فقط تعداد شناسایی و استناد ها است.
Merton, R. K. (1988). The Matthew effect in science, II: Cumulative advantage and the symbolism of intellectual property. Isis, 79, 606–623.
برای مثال این مقاله من است که با همکاری مایکل تلوال در 2014منتشرشده است. در وب گاه ناشر 55 استناد دریافت کرده است. به استنادهای دریافتی در نمایه های استنادی دیگر نگاه کنید. در وب علوم 42، اسکوپوس 49، گوگل اسکالر 104 و میکروسافت آکادمیک 94 استناد دارد. در این پایگاه ها، استنادهای مختلف دریافت کرده است. کدام یک از این ها قابل اعتماد هستند و کدام باید مورد استفاده قرار گیرد. به طور یقین پژوهشگران گوگل اسکالر را که بالاترین استناد را نشان می دهد، انتخاب می کنند.
اخیراً چیزی به نام Altmetric Attention Score داریم. این امتیازِ توجه جمعی یا تمام ذکرهای آنلاین است که این تحقیق دریافت کرده است. این جمع امتیازات از Twitts و غیره می باشد. به هرحال، چون نمی دانیم چه کسی تویت کرده ، تنها می گوییم این سنجه ای برای توجه به اثر است. نمی توانیم آن را نشانه ای از کیفیت یا اهمیت بدانیم. این اعداد نشان دهنده جنبه های دیگری از توجه و علاقه به اثر را نشان می دهند. زاویه دیگری از استنادها می باشند.
مقالة گارفیلد در سال 1973را باید به خاط بیاوریم که "بسامد استناد سنجه ای از فعالیت پژوهشی" یا ارتباط در پژوهش است. این اندازه گیری یک وسیله سنجش اجتماعی است. تعداد استنادات اثر یک پژوهشگر به خودی خود هیچ سنجشی از اهمیت نیست. [...]،
[اما به طور معمول در سراسر جهان آن را نشانه ای از اهمیت می دانند. استنادها در استخدام عضو هیأت علمی یا پرداخت کمک هزینه تحقیقاتی استفاده می شود. در استفاده صرف از استناد مشکلاتی وجود دارد.]
اهمیت یک اثر باید همراه با مقیاس های دیگر برای کسب ارزش استفاده شود، به ویژه اگر سنجة ارزیابی به هیچ وجه کیفی نباشد".
Garfield, E. (1973). Citation frequency as a measure of research activity and performance. Essays of an Information Scientist, vol. 1, p. 406-408. http://www.garfield.library.upenn.edu/essays/V1p406y1962-73.pdf
ضریب تأثیر مجله [به طور گسترده برای سنجش اهمیت نشریه مورد استفاده است]، میانگین استناد سالانه به مقالات اخیرِ منتشر شده در آن مجله است. این به عنوان نشانی برای اهمیت نسبی یک مجله در حوزه تخصصی آن استفاده می شود.[ضریب تأثیر نیز برای توصیف تأثیر مؤلف نیز به کار می رود. اگر شما مؤلفی هستید که اغلب در نشریات دارای ضریب تأثیر بالا مقاله منتشر می کنید، مقاله شما از تأثیر گذاری بیشتری برخوردار است. البته ضریب تأثیر هم زیاد مورد انتقاد قرار گرفته است.]
با این حال، اصطلاح "ضریب تأثیر" به تدریج تکامل یافته است تا توصیفی از تأثیر مجله و نویسنده باشد ...
شاخص h
از طرفی شاخص h را داریم "من شاخص h را پیشنهاد می کنم، به عنوان تعداد مقالات با شماره استناد برابر یا بیشتر ازh تعریف می شود، به عنوان یک شاخص مفید برای توصیف خروجی علمی محقق. "
Hirsch, J.E. (2005). An index to quantify an individual’s scientific research output. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, vol. 102, no. 46, pp. 16569-16572.
با این حال، شرایطی وجود دارد که در آن h ممکن است اطلاعات گمراه کننده در مورد خروجی دانشمند ارائه کند! برای مثال در خصوص پژوهشگران ارشد، شما پژوهشگرانی را مورد توجه داریدکه شاخص h بالاتری دارند. با این وجود از این شاخص استفاده می شود.
تنها به تعداد استنادها و تعداد مقالات توجه دارد. در خصوص کیفیت مقالات چیزی ارائه نمی دهد. نشان نمی دهد که مقالات شما بر متخصصان چه تأثیری داشته اند مثلاً پزشکان خوب چگونه از مقالات شما استفاده کرده اند.
حالا به خاطر افزایش رقابت بین سرمایه گذاری در پژوهش و ترفیع اعضای هیأت علمی و شعار منتشر کن یا از صحنه خارج شو، نیاز به این است که یافته های تحقیق در نشریات با ضریب تأثیر بالا منتشر کنیم. و متاسفانه آثار ما شمارش می شوند. توجه به تعداد استنادها و مقالات درهم تندیدگی زیبای فعالیت های علمی را که به جامعه و علم کمک می کنند از دست می دهیم.
Open Science Career Assessment Matrix (OS-CAM)
کارگروه کمیسیون اروپا (یک گروه تخصصی) اخیراً ماتریس ارزیابی حرفه ای علم باز را منتشر کرده اند این دستورالعملی است برای زمانی که دانشگاهها می خواهند پژوهشگران و اعضای هیأت علمی را استخدام کنند. نقطه قابل توجه این است که در زمان استخدام فهرستی از فعالیت های علمی مختلف فرد مورد نظر است. تنها به تعداد استنادها و انتشارات وی در نشریات با ضریب تأثیر بالا توجه نمی کنند. ضمن توجه به انتشارات و فعالیت های پژوهشی، به کمک های مالی و انواع فعالیت های قبلی در جامعه، همکاری ها و فعالیت های بین رشته ای، به نوع خدمات، رهبری پژوهشی و مهارت فرد متقاضی، برای مثال همکاری در شبکه داوری، تأثیر اجتماعی تحقیقات شما بر متخصصان و چگونه آنها از کشفیات شما استفاده می کنند، عدم رد تبادل آموزش، مربیگری، نظارت با شرکت ها و غیره. علم باز نیز باید مدنظر باشد.؟ https://ec.europa.eu/research/openscience/
"علم باز ایده ای است که دانش علمی از هر نوعی باید به محض اینکه در فرایند عملی کشف شد، به اشتراک گذاشته شود."
Nielsen, M. (2011). Definitions of Open Science? Okfn mailing list. Retrieved on May 23, 2017, from https://lists.okfn.org/pipermail/open-science/2011-July/000907.html.
به جای انتشار هر چیزی در قالب مقاله علمی، پژوهشگران باید یافته های تحقیق خود را به اشتراک گذاشته حتی از طریقopen research notebook یا وبلاگ ها. با قابل دسترس کردن داده ها، دیگر پژوهشگران، تحقیقات خود را توسعه می دهند. منظورم این است که نیازی به گرآوری داده های جدید نمی باشد، زیرا داده ها از قبل موجود است.
علم باز یا اصطلاح باز در معنی وسیع خود درک تأثیر است. فردسیک و شیدهار معتقد هستند درک تأثیر نشان می دهد که "نیازمندِ به روز رسانی استانداردها است تا برای محققان جهت تولید کارِ با کیفیت به جای تعداد مقالات پژوهشی انگیزة بیشتری فراهم نماید. برای درک بیشتر خودمان از تأثیر، بهتر است شمارش مقالات و استنادات را کنار بگذاریم . استناد دراین جا به این معنی است که آنها سنجه های مهمی برای چگونگی میزان استفاده جامعه علمی از اثر است. اما به هیچ وجه نشان نمی دهند پژوهش فراتر از یک فعالیت می باشد و چه نوع تأثیر اجتماعی داشته است. "
Friesike, S. & Schildhauer, T. (2015). Open science: many good resolutions, very few incentives, yet. In: Welpe, I.M., Wollersheim, J., Ringelhan, S. & Osterloh, M. (Eds.). Incentives and Performance. Governance of Research Organizations. Springer
نیاز است که اندازه گیری ها را به روز کنیم. بخشی از این روزآمدی و انجام آن تغییرات در ارتباطات است. تمام مراحل از ایده تا تحلیل داده ها، تدوین پژوهش و انتشار آن باید تغییر نمایند. در تمام این مراحل از وب و رسانه های اجتماعی برای طرح اطلاعات و گفتگو با پژوهشگران دیگر در سطح جامعه استفاده می شود. یعنی تمایل داریم جامعه در خصوص یافته ها بحث کند و با ایده ها یشان کمک نمایند . ما می توانیم یافته ها را آشکارا با کسانی که علاقه مند هستند به اشتراک بگذاریم. بنابراین تمام این فعالیت ها از رسانه های اجتماعی و وب به عنوان بخشی از ارتباط علمی استفاده می کنند.
دگر سنجه ها
"مطالعه و استفاده از مترهای تأثیر علمی بر اساس فعالیت در محیط وب با استفاده از ابزارهای بر خط" اگر اثر خود را در تویتر به اشتراک می گذاریم، حداقل ردیابی می شود. اگر شخص دیگری اثر ما را دوباره از طریق تویت اشاعه دهد و یا در وبلاگ منتشر شود یا یک روزنامه نگار در روزنامه چاپ نماید، تمام فعالیت های پژوهشی حول تحقیق ما ردیابی می شود و مورد توجه قرار می گیرد.
". . . دگرسنجه ها جایگزینی برای سنجش فعالیت های جاری می باشند که بر مبنای شمارش استنادها و ضریب تأثیر نشریه جهت تحلیل کمّی صورت می گیرد. اکنون تحلیل کمّی تأثیر با معرفی رویکردهای تکمیلی و منابع اطلاعاتی جدید انجام می شود." دگرسنجه ها درک ما را نسبت به چیستی تأثیر و آنچه از این تأثیر حاصل می شود، باز تر می کنند.
دگرسنجه ها دارای امکاناتی هستند
قبل از هر چیزی می توان از دگرسنجه ها برای ترسیم تعاملات پژوهشگران با جامعه (و دیگر محققان) استفاده کرد. امکان ردیابی برخط پژوهش و اینکه پژوهش ما در کجا مورد بحث قرار گرفته، و همچنین امکان ترسیم اینکه چه کسانی در این مباحث شرکت کرده اند وجود دارد و چه اندازه نوشته ها جامعه را مورد توجه دارند. آیا افراد غیر متخصص و متخصصان در گیر هستند؟ مانند متخصصان فیزیک و نجوم، معلمان، پزشکان و غیره. این به شما بینشی می دهد که تأثیر چیست؟ نه تنها تأثیر علمی بلکه تأثیرات گسترده تری که تحقیق دارد.
Holmberg, K., Bowman, T.D., Haustein, S., & Peters, I. (2014). Astrophysicists’ Conversational Connections on Twitter. PLoS ONE, vol. 9, no. 8: e106086. DOI:10.1371/journal.pone.0106086.
Robinson-Garcia, van Leeuwen, & Ràfols (2017). Using altmetrics for contextualised mapping of societal impact: from hits to networks. SSRN. Available at: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2932944
امکان دیگر این است که دگرسنجه می تواند انواع مختلف تأثیر را منعکس نماید. همانطور که اشاره شد، استناد نشانه ای از تأثیر علمی است و تنها تأثیر علمی. اما در شرایط خاص، با استفاده از دگر سنجه ها می توان پی برد که مقاله تأثیر فوق العاده بر بهداشت، فرهنگ، آموزش، محیط زیست و غیره دارد. و به طور ملموس نشان میدهد تأثیر چیست. منابع مختلف دگرسنجه ها امکان انعکاس سطوح مختلف تأثیر و تعاملات پژوهشی را فراهم می آورند. برای مثال تویت اگرچه خلاصه است، الزاماً سطح وسیعی از تعامل با مقاله را نشان نمی دهد. تنها نشان می دهد مقاله مورد توجه دیگران قرار گرفته است و یا شخصی از وجود مقاله ما آگاهی پیدا کرده است. اما در سطح بزرگتر تعامل و تأثیر وسیع تری از پژوهش را نشان می دهد. مشخص می کند که دیگران چگونه از نتایج تحقیق ما استفاده کرده اند و چگونه رفتار خود را بر پایه یافته ها تغییر داده اند.
اما چالش های بزرگ و مهمی در رابطه با دگرسنجه ها وجود دارد. دگر سنجه ها بسیار جدید هستند. ما در خصوص مفهوم و کاربرد دگرسنجه ها زیاد نمی دانیم. هنوز بسیار مبهم است. نیاز به تحقیقات زیاد در خصوص دگرسنجه ها داریم. به انجام این تحقیقات قبل از اتخاذ هر نوع تصمیم در خصوص استخدام و منابع مالی نیاز می باشد. قانون گودهارت: زمانی که هر معیار و یا سنجه ای هدف می شود، به عنوان یک اندازه گیری خوب متوقف می شود. استفاده از این اندازه گیری ها در تصمیم گیری اختصاص بودجه و یا استخدام خطرناک است. چون بعضی از پژوهشگران شروع به مدیریت معیار می کنند. اعداد را به نفع خود به کار می برند. چنانچه این اتفاق بیفتد، باید ابزاری برای تشخیص مدیریت عمدی دگرسنجه ها وجود داشته باشد. به همین دلیل تحقیقات زیادی در خصوص دگرسنجه ها باید انجام پذیرد.آنها به سادگی قابل مدیریت هستند. تویتر در روز هر دقیقه مقالات من را به اشتراک می گذارد و اطلاعات در خصوص من را منتشر می کند و به سادگی قابل مدیریت است.
Goodhart, 1975
به طور خلاصه، دگرسنجه ها توانمندی هایی دارند برای:
1. ارائه بینش به اشکال جدید ارتباط علمی که در محیط دیجیتالی در حال رخ دادن است. از طریق دگرسنجه ها می توان به رابطه بین پژوهشگران و رابطه آنها با جامعه پی برد.
2. پی بردن اینکه محققان چگونه با یکدیگر و با جامعه ارتباط دارند و همچنین درک ما را از تحقیقات تأثیرگذار بر جامعه گسترش می دهد.
3. شناسایی و ارزیابی تأثیر یا اهمیتی که خروجی ها و فعالیت های علمی داشته اند. تأکید می کنم برای درک بهتر فعالیت های علمی و تأثیری که دارند.
همانطور که قبلا اشاره کردم تحقیقات بیشتری لازم است! اینها نتایجی است که از یادگیری دو طرفه در کمیسیون اروپا حاصل شده اند
https://rio.jrc.ec.europa.eu/en/policy-support-facility/mle-open-science-altmetrics-and-rewards
این نتایج در دو گزارش ارائه شده اند. شما می توانید با نشانی اینترنتی که در پائین صفحه است به آنها دسترسی داشته باشید.
گزارش اول در خصوص انواع مختلف دگرسنجه ها است و دومی به تفصیل در خصوص دگرسنجه ها، فرصت ها و انگیزه ها برای استفاده پژوهشگران از دگر سنجه ها می پردازد.
دو گزارش دیگر از این فعالیتِ دو طرفه تهیه شده اند که بر علم آزاد و انگیزه های ترویج علم باز تأکید دارند که از طریق همان آدرس اینترنتی قابل دسترس می باشند. اساساٌ این آثار در خصوص آنچه من ارائه دادم بیشتر صحبت می کنند
https://rio.jrc.ec.europa.eu/en/policy-support-facility/mle-open-science-altmetrics-and-rewards
از توجه شما سپاسگزارم
متأسفانه در جمع شما نیستم که به سؤال ها پاسخ دهم. چنانچه سوالی دارید با ایمیل زیر با من تماس بگیرید.
تشکر می کنم و همایش موفقی داشته باشید. بدرود
[1] . Kim Holmberg, این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید, http://kimholmberg.fi@kholmber
