ضمن سپاس از اینکه دعوت ما را پذیرفتید و وقت ارزشمندتان را در اختیار ما قرار دادید؛ خواهشمندم ابتدا خودتان را برای خوانندگان معرفی نمایید.
پورصالحی: بنده نسترن پورصالحی هستم. کارشناسی و دکتری خود را در دانشگاه تهران خوانده ام. کارشناسی ارشد را در دانشگاه تربیت مدرس گذرانده ام.
همزمان با ورودم در دوره کارشناسی به دانشگاه بحث های جنبش نرم افزاری و تولید علم رونق پیدا کرده بود. به همین دلیل عضو انجمن علمی شدم و فعالیت های متنوعی را آنجا پیش بردم. با حضور در مجامع و کنفرانس های داخلی و خارجی، سازمان های مرتبط با رشته، کارگاه های آموزشی سعی کردم تا حدی ابعاد مختلف رشته را بشناسم و حیطه مورد علاقه خودم را نیز بیابم. با اینکه علاقه زیادی به حوزه های مرتبط با فناوری اطلاعات داشتم و مدتی هم در یک شرکت کامپیوتری و پژوهشگاه مجازی کار می کردم، دریافتم که حیطه کتابخانه های آموزشگاهی و کتابداری برای کودکان در عین اهمیت در رشته مغفول واقع شده و به صورت منسجم و تخصصی کمتر به آن پرداخته شده است. در عین حال سواد اطلاعاتی را نیز به عنوان موتور محرک توسعه علمی پایدار در جامعه می دیدم. لذا کارهای پژوهشی ام را در دو موضوع سواد اطلاعاتی و کتابخانه های آموزشگاهی دنبال کردم.
لطفا نظر خود را در مورد وضعیت کتابخانه های آموزشگاهی در ایران به اختصار بیان فرمایید؟
پورصالحی: تعداد کتابخانه‌های آموزشگاهی در بسیاری از نقاط جهان، در حال کاهش هستند. تأثیر کاهش هزینه‌‌ها اغلب موجب تعدیل کارکنان حرفه‌ای کتابخانه‌های آموزشگاهی می‌شود. بدون کتابداران واجد شرایط در کتابخانه آموزشگاهی، توانایی خود را به بهبود بخشیدن به فرایند آموزش و ارتقای سواد در مدرسه از دست می دهد. کتاب های خوب برای دانش آموزان دسترس پذیر نمی شوند و یا اساسا کتاب مناسبی برای استفاده معلم و دانش آموز تهیه نمی شود.
حجم زیادی از مدارس ایران به صورت دولتی اداره می شوند و پست کتابدار در آن ها به علت مشکلات مالی و کمبود معلم، حذف شده است. البته فعلا تعداد زیادی از مدارس کتابخانه دارند، اما کیفیت خدمات کتابخانه ای در آن ها متغیر و مبتنی بر افراد است. در بیشتر این مدارس، کتابخانه در اتاق پرورشی یا اتاقک کوچکی قرار داد. این کتابخانه ها توسط معاون پرورشی یا دانش آموزان اداره می شود و ساعات محدودی در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد. خدمات کتابخانه صرفا به امانت کتاب محدود شده و از خدمات عمومی و ترویجی و پشتیبانی از برنامه درسی و تدریس مشترک با معلمان عمدتا خبری نیست. نهایتا مسابقه کتابخوانی یا نمایشگاه کتاب در مدرسه برگزار شود. اگر این مدارس را که تعداد آن ها زیاد است را کنار بگذاریم و صرفا در مورد مدارس دارای کتابخانه و کتابدار صحبت کنیم؛ شاهد آن هستیم که بسیاری از مدارس دارای کتابخانه و زنگ کتابخوانی تمایلی به استفاده از نیروی متخصص کتابداری در مجموعه خود ندارد. البته برخی مدارس هم به علت عدم آشنایی با نیروی کتابدار مناسب اقدام به جذب نیروی انسانی با سایر تخصص ها می نمایند. از سوی دیگر به علت ضعف در آموزش دانشجویان برای ارائه خدمت در کتابخانه های آموزشگاهی یا در مصاحبه های شغلی مرتبط موفق عمل نمی کنند. البته بگذریم که عمدتا فارغ التحصیلان خود تمایلی به کار در مدارس را ندارند و کار با کودکان را دون شان خود می دانند. در صورتی که اگر کسی پا در کتابخانه های آموزشگاهی بگذارد تنوع نیازها و فعالیت ها و در عین حال شور و شوق بچه ها را درک می کند و نمی تواند کتابداری در مدرسه را به راحتی کنار بگذارد.
به نظر شما در حال حاضر کمبودها و چالش های پیش روی کتابخانه های آموزشگاهی چیست؟ برای برون رفت از این چالش ها چه می توان کرد؟
پورصالحی: کمبود اصلی نبود متولی مناسب برای سامان بخشیدن به کتابخانه های آموزشگاهی است. ما الان نه به صورت دولتی و نه غیر دولتی فضایی برای دیدن و تعامل کتابداران مدارس نداریم. لازم است معاونت پرورشی و توسعه فضاهای فرهنگی آموزش و پرورش اقدام به تشکیل یک اتاق فکر برای بهره برداری مطلوب از منابع مالی موجود و بهبود وضعیت کتابخانه ها نماید. برخی اشکالات، لزوما مرتبط با بودجه نیست بلکه موانع ذهنی و اداری است که می تواند با شناسایی کتابداران فعال، کتابخانه های پرمراجعه و ایجاد ارتباط بین آن ها این موانع را کاهش داد. در واقع الان نقش درستی برای کتابخانه آموزشگاهی نه در بین حرفه مندان رشته و نه در بین بدنه آموزش و پرورش وجود ندارد. تا زمانی که این نگاه اصلاح نشود و کتابخانه به عنوان عنصری مفید که می تواند اثرگذاری مطلوب بر آموزش و پرورش دانش آموزان در مدارس داشته باشد، در نظر گرفته نشود؛ مشکل همچنان باقی است. کمبود منابع آموزشی و کمکی برای ایفای نقش مطلوب یک کتابدار آموزشگاهی به شدت دیده می شود. تشویق کتابداران به نگارش تجربیات خود و انتشار فعالیت های انجام شده و نشان دادن نمونه های موفق می تواند راهگشای سایر مدارس و کمک به اصلاح نگرش حرفه مندان باشد. کمبود منابع اطلاعاتی، تجهیزات کتابخانه ای، نبود نرم افزار یکپارچه بین کتابخانه های مدارس از دیگر مواردی است که مدارس دارای کتابخانه های فعال با آن روبرو هستند. از سوی دیگر نبود امکان مشارکت و دریافت کمک های مردمی برای توسعه کتابخانه ها دیده می شود. عمده مشکل کتابخانه های آموزشگاهی نبود نیروی انسانی است. اگر بتوان افراد علاقمند، اولیای دانش آموزان و ... را برای کمک به ارائه خدمات به کار گرفت، می توان به بهبود اوضاع کمک نمود. در حال حاضر آموزش و پرورش از پذیرش نیروهای داوطلب امتناع می ورزد. به دلیل حساسیت مدارس می توان با همکاری انجمن کتابداری دوره هایی را برگزار نمود و صرفا افراد مورد تایید انجمن، امکان انجام کار داوطلبانه در مدارس را داشته باشند.
احیای پست کتابدار آموزشگاهی و یا اجازه دادن به ورود کتابداران به مدارس با سمت هایی همچون معاونت فناوری و ... نیز می تواند پیشنهاد گردد. کتابداران توان اداره سایت های کوچک موجود در مدارس و انجام امور اداری و مدیریت کتابخانه و مرکز یادگیری را دارند.
انجمن کتابداری و اطلاع رسانی چه نقشی می تواند در احیای پست کتابدار آموزشگاهی ایفا نماید؟
پورصالحی: به نظر می رسد انجمن کتابداری می تواند دو نقش عمده در این زمینه ایفا نماید:
- کمک به شناسایی و انسجام نیروهای متخصص فعال در کتابخانه های مدارس و توجه حرفه ای به آن ها
- برگزاری دوره های تخصصی تربیت نیروی کتابدار آموزشگاهی و استانداردسازی آموزش های مورد نیاز مدارس
علاوه بر این درصورت همکاری آموزش و پرورش می توان موارد زیر را هم دنبال نمود:
- ارزیابی و رتبه بندی کتابخانه های مدارس بر اساس استاندارد ها
- بازبینی و بازنگری استانداردهای کتابخانه های مدارس
- تلاش برای احیای پست کتابدار آموزشگاهی و تعامل با وزارت آموزش و پرورش
جایگاه کنگره متخصصان علوم اطلاعات را در رشد کتابخانه های آموزشگاهی چگونه ارزیابی می کنید؟
پورصالحی: به علت نبود گردهمایی هایی برای شناسایی و جمع شدن کتابداران کتابخانه های آموزشگاهی، مستند نبودن فعالیت های انجام شده در بسیاری از مدارس؛ کنگره می تواند نقش موثری در بهبود اوضاع این کتابخانه ها داشته باشد. اولا شناسایی کتابداران فعال صورت می گیرد. ثانیا تجربیات کتابداران بیان شده و یا به کنگره ارسال می شود و قابلیت مستند سازی دارد. ثالثا توجه سایر حرفه مندان به بحث کتابخانه های آموزشگاهی جلب می شود و ناامیدانه به این بحث زیربنایی نگاه نمی کنند. رابعا سالانه شاهد حضور برخی از مسئولان و متولیان مرتبط با کتابخانه های آموزشگاهی هستیم که حداقل تلنگری به مدیران در این زمینه خواهد زد و ان شاء الله آن ها را در تصمیم گیری بهتر یاری خواهد نمود.
و سخن پایانی...
پورصالحی: در حال حاضر تعداد زیادی از دانشجویان توان انجام فعالیت های پاره وقت در مدارس را دارند که می تواند آزمایشگاه عملی برای استفاده از آموخته هایشان در کلاس درس باشد. تعداد زیادی از فارغ التحصیلان بیکار هستند و یا تمایلی به کار تمام وقت ندارند. به نظرم اگر هر کس همت خود را بگمارد که حداقل یک کتابخانه آموزشگاهی را آباد کند و برایش تربیت نیرو نماید بسیاری از کتابخانه ها فعال می شوند. من به دانشجویانم می گویم شما که بیکار هستید حداقل مفید باشید و فایده ای به جامعه برسانید. با این پیشنهاد تعدادی از دانشجویانم به مدارس اطراف منزل خود مراجعه کردند و کتابخانه اش را راه اندازی نمودند و باتجربه کاری که به دست آورند در مدارس دیگر به راحتی جذب شدند. وقتی که به مدارس مراجعه می کردند و استقبال دانش آموزان را می دیدند برای خودشان هم انگیزه می شد و از بی هدفی و بلاتکلیفی که گریبان بسیاری از دانشجویانمان را گرفته است در می آمدند.
