گفتکو با دکتر فرزانه عفیفیان، رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه شیراز

زهرا شاه نظرنژادخالصی

دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی گرایش مدیریت اطلاعات و دانش دانشگاه شیراز

مریم ترکمن

دانشجوی کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز

لطفاً خودتان را برای مخاطبان معرفی کنید و بفرمایید که در کدام کتابخانه و در چه سمتی مشغول به فعالیت هستید؟

با سلام و عرض ادب و احترام؛ فرزانه عفیفیان هستم در حال حاضر رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه شیراز هستم. دکتری علم اطلاعات و دانش­شناسی از دانشگاه شهید چمران اهواز دارم.

از نظر شما، کتابخانه های دانشگاهی در تشویق دانشجویان، اعضای هیأت علمی و پژوهشگران در راستای مراجعه به کتابخانه و به طور کلی، ترویج کتابخوانی چه نقشی دارند؟

با توجه به تغییر و تحولات پیش آمده در حوزه کتابخانه و کتابداری و ارائه خدمات به صورت مجازی ابتدا عبارت مراجعه به کتابخانه را تشریح کنم. مراجعه صرفاً مراجعه حضوری نیست بخش عمده ای از خدمات در حال حاضر به صورت مجازی ارائه می ­شود. دسترسی به مقالات، مشاوره اطلاعاتی، مصاحبه مرجع، تمدید کتاب، خدمات پایان­نامه ها و غیره؛ پس بخشی از کاربران ما بدون حضور فیزیکی در کتابخانه از خدمات بهره­مند می­شوند و اما در راستای جذب مخاطب هم روی محیط فیزیکی و هم محیط مجازی باید کار شود و ارتقا و بهبود ارائه خدمات در هر دو محیط به صورت موازی پیش برود. ساماندهی فضای استفاده اعم از استانداردسازی و زیباسازی (این فضا میتواند صفحات وبی یا سالن مطالعه یک کتابخانه باشد) ، ارتقاء و توانمندسازی کارکنان کتابخانه، پویاسازی مجموعه با وجین و افزودن منابع روزآمد، ارتقاء سواد اطلاعاتی کاربران با آموزش به صور مختلف، مجموعه ­سازی بر اساس تقاضا و نیاز، تسهیل در دسترسی به منابع، برگزاری نمایشگاه از تازه­های کتاب و معرفی تازه­ها، ایجاد راهنماهای آموزشی در استفاده از بخش­های مختلف کتابخانه و استفاده از مواد و منابع علمی، فراهم آوردن محیط استاندارد به منظور مطالعه و پژوهش برای کاربران، تعامل با گروه­های آموزشی دانشگاه به منظور آگاهی از نیاز اطلاعاتی اساتید و دانشجویان و غیره می­تواند در جذب مخاطب به کتابخانه ­های دانشگاهی مؤثر واقع شود.

با توجه به اهمیت پایگاه های اطلاعاتی، کتابخانه های دانشگاهی چه وظایفی در آشنایی مراجعه کنندگان کتابخانه با پایگاه های اطلاعاتی و رفع نیازهای اطلاعاتی آنان دارند؟

اشتراک پایگاههای اطلاعاتی عمومی و تخصصی متناسب با رشته­های آموزشی، معرفی پایگاههای اطلاعاتی به اعضاء هیأت علمی، پژوهشگران و دانشجویان دانشگاه و آموزش شیوه جستجو و بازیابی و راهنمایی های لازم جهت جستجوی اطلاعات و بهره­گیری هر چه بهتر از منبع علمی.

چه چالش هایی در پیش روی کتابخانه های دانشگاهی وجود دارد و برای رفع این چالش ها چه راهکارهایی را می توان انجام داد؟

چالش تعدیل نیرو و دشواری تأمین بودجه در سازمان­ها و از جمله دانشگاه بدون تردید تأثیر زیادی بر اداره کتابخانه­های دانشگاهی دارد، این مسئله به همراه تغییر و تحولات پیش آمده با پیدایش اینترنت و وب ما را وارد دنیای جدیدی کرده دنیای شبکه های علمی و دسترسی آزاد به اطلاعات وب. این منابع رقبای جدی کتابخانه­های دانشگاهی می ­باشند. پیرو این مسئله چالش روزآمدی کتابداران را داریم که از چالش­های عصر دیجیتال است. برای ایجاد کتابخانه دیجیتال در حوزه ­های نگرشی، ساخت مجموعه دیجیتالی، نیروی انسانی و حفاظت و نگهداری به لحاظ مسائل مالی و غیره با مشکل مواجهیم. در زمینه­ همکاری ­های بین کتابخانه­ای و شبکه­ای شدن چالش داریم. مسئله دیگر حق مؤلف و اشاعه دانش است.

کتابداران کتابخانه های دانشگاهی در پیشبرد اهداف کتابخانه های دانشگاهی چه نقشی دارند؟

کتابداران کتابخانه های دانشگاهی باید در راستای اهداف کتابخانه گام بردارند و به موازات تغییرات ایجاد شده در مأموریتها و اهداف کتابخانه خود را ارتقا بدهند و به روز شوند. کتابداران امروز علاوه بر نقش­ های سنتی و ارائه خدمات به صورت فیزیکی باید در نقش مشاوران دانش ظاهر شوند. خدمات اشاعه اطلاعات گزینشی را ما از گذشته داشته ­ایم. امروزه کتابداران می­توانند به کاربران مشاوره اطلاعاتی بدهند و به آنان در امر پژوهش کمک کنند.

به عنوان سخن پایانی، بفرمایید که آینده کتابخانه های دانشگاهی را چگونه ارزیابی می کنید؟

طبیعتاً پیرو تغییر و تحولات روزافزون در دنیای علم و ایجاد علم دیجیتال کارکرد و شکل کتابخانه­ ها تغییر خواهد کرد. از زمان پیدایش خط و کتابت محمل­های ثبت و ضبط اطلاعات تغییرات فراوان داشته، نسخ خطی، کتابهای چاپ سنگی و سربی بیشتر جنبه موزه ­ای دارند. شکی نیست که جبر فناورانه الزام­های خود را تحمیل کند. تحول و تغییر از کتاب چاپی به صفحه گوشی، تبلت، کتابخوان الکترونیک و غیره مدتی است آغاز شده و در آینده ­ای نه چندان دور تحول اساسی اتفاق خواهد افتاد. کتابخانه­ها نیز با تغییر محمل اطلاعات و دانش کوچک و کوچکترخواهد شد. نقش کتابخانه­ها به سمت پلتفرم شدن می­رود و تعاملی خواهد شد. یعنی بین متقاضی اطلاعات و دانش و تولید کننده و یا مالک اطلاعات و دانش پیوند ایجاد می­کنند. بسته به اینکه کتابخانه ­ها چه رفتاری در برابر این تغییر و تحولات داشته باشند سرنوشت متفاوتی پیدا می­کنند. زوال یا بازطراحی خدمات و مهندسی مجدد، به نظر بنده اگر کتابخانه­ های دانشگاهی در مسیر درست قرار بگیرند و از سوی سازمان مادر خود یعنی دانشگاه حمایت شوند در آینده کتابخانه­ هایی با فضای فیزیکی کمتر و خدمات بیشتر و متنوع­ تر خواهیم داشت.

از سرکار خانم دکتر فرزانه عفیفیان بابت اینکه وقت ارزشمند خود را در اختیار ما قرار داده و مطالب ارزشمندی را ارائه نمودند بسیار سپاسگزاریم...