بیانیه همایش نقش اجتماعی حرفه و کتابخانه ها در شرایط بحرانی
دکتر احمد شعبانی، استاد دانشگاه اصفهان
با عنایت به پروردگار متعال و توجه همکاران و پژوهشگران به انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران- شاخه منطقه جنوب کشور و برنامهی وبینار نقش اجتماعی حرفه و کتابخانه ها در شرایط بحرانی که در روز پنجشنبه 22 خرداد ماه 1399 در سه پنل با محورهای موضوعی آموزش (فراگیران، کتابداران، کاربران و مدیران کتابخانه ها)، سواد آینده (تکنیک ها و روش های جدید، شناسایی نشانه های تغییر برنامه ریزی در جهت تغییرات محیطی و اجتماعی، نواندیشی و نوآوری)؛ کاربرمداری و خدمت مداری (کتابخانه، ارتباط اجتماعی، روانشناسی اجتماعی و فردی) برگزار شد؛ موضوعات مطروحه در سطوح فردی و گروهی، روانی و اجتماعی، آموزشی و پژوهشی، درون سازمانی و برون سازمانی در محور شرایط بحرانی و حوادث غیرمترقبه مورد توجه واقع شد که می تواند رهنمودهای مفید و ارزنده ای را برای سیاستگذاران و برنامه ریزان و تمامی دوستداران رشته علم اطلاعات و دانش شناسی،فناوری اطلاعات سلامت، کتابداری پزشکی و شعبه های وابسته به همراه داشت که می توان در زندگی و حیات علمی و اجتماعی از آن ها بهرهمند شد. در مجموع برخی نکات حائز اهمیت این گردهمایی به قرار ذیل می باشد:
1. با توجه به بحران جاری مسائل بهداشتی در سطح ملی و بین المللی و مسائل فراگیران در آموزش عالی کشور توصیه می شود گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی و مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی در دانشگاه های تحت نظر وزارتین متبوع خود با شرکت در دوره های مجازی به شیوه های تدریس آموزش الکترونیکی، جنبه های نرم افزاری، پروتکل های جاری، آماده سازی آموزشی و زمینه های روانی اعضای محترم هیأت علمی و دانشجویان ارجمند اهتمام جدی مبذول دارند.
2. با توجه به تحولات گسترده و اجتناب ناپذیر، برنامه های انفرادی و پراکنده نمی تواند بر روند توسعه خدمات مورد نیاز جامعه در شرایط بحرانی موثر باشند، جامعه ایرانی و حرفه کتابداری و اطلاع رسانی به تفکر راهبردی و برنامه های بلندمدت در برخورد با انواع رخدادهای بحرانی نیاز دارد. این رویکرد به شکل گسسته قابل تحقق نیست، بلکه نهادها و انجمن های ملی بایستی در مبنای برنامه ریزی استراتژیک و آماده سازی مدیریت بحران اهتمام آورند.
3. نگاه به حلقه اعتماد جامعه به کتابخانه ها از اهداف ضروری است که با تأکید بر شرایط بحران به آمادگی قابل توجه کتابداران و کتابخانه های دانشگاهی می انجامد. از این رو، آموزش لازم و کافی کتابداران در دوران تحصیل در پیوند با شرایط ویژه از الزاماتی است که در ارتباط اجتماعی و عاطفی با جامعه و کمک به گذار از شرایط بحران اثرگذار می باشد.
4. تأکید بر سرمایه اجتماعی و منابع انسانی موضوعی مهم در حلقهی افراد و جامعه بوده که از مسائل با اهمیت و شایسته توجه است. در این رابطه نقش مهم نهاد کتابخانه های عمومی در ارتقای آگاهی فردی و اجتماعی امری ضروری است که در چارچوب توجه به فضای کتابخانه های عمومی و سیار به منظور آگاهی رسانی در غلبه بر بحران میسر است.
5. تحولات در آموزش گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی بایستی برحسب ارتباطات در فضای سایبری، آموزش موثر و دارایی دانشی تحقق یابد. بر این قرار، حرفهی آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی سعی در جذب این عناصر نماید.
6. گسترش رسانه های ارتباطی و انتشار اخبار جعلی و فریبنده از سوی مجاری مختلف به دلایلی مانند جذب مخاطب، مقاصد اجتماعی،زمینه های سیاسی و غیره؛ موجبات نگرانی های مختلفی را پدید آورده است. کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی می توانند با آموزش مهارت هایی مانند سواد اطلاعاتی،سواد رسانه ای و سواد فناوری در تجهیز مهارت های لازم جهت شناسایی اخبار و اطلاعات جعلی و نادرست کمک شایانی نمایند. همچنین کتابخانه ها می توانند با فراهم آوری و ارائه اطلاعات درست و موثق به مبارزه ای اساسی با انتشار اخبار جعلی بپردازند.
7. در هر بحران، بخشی از مدیریت اثربخش و کارآمد آن به پیش بینی ها و اقدامات پیش از بحران مربوط می شود. با توجه به نقش آگاهی و اطلاعات در مقابله با بحران و در آمادگی افراد به منظور اتخاذ تصمیمات مناسب فردی و جمعی در زمان بروز بحران، کتابخانه ها با ترویج آمیختهی سواد اطلاعاتی/ رسانه و سلامت می توانند زمینه ساز مقابله کم خطر با بحران های اجتماعی از جمله در همهگیرهایی از نوع کووید 19 باشند. از این رو مشارکت فعال کتابداران و کتابخانه ها و برنامه ریزی برای ترویج بسته آمیخته از سوادهای مربوطه توصیه می شود.
8. گسترش ارتباطات علمی در رسانه های اجتماعی و لزوم تأکید بر ارائه خدمات مجازی در دوران بحران ایجاب می کند که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی با ایجاد پروفایل در رسانه های اجتماعی و انتشار اطلاعات مناسب درخصوص بحران، نقش فعالی در این خصوص ایفاء نمایند و در کنار ارائه خدمات حضوری، از این طریق نیز ارتباط موثر و مداوم با کاربران خود برقرار نمایند. رسانه های اجتماعی این امکان را در اختیار کتابخانه ها قرار داده که با ردیابی و پیگیری فعالیت های کاربران از مسایل مورد توجه کاربران و دغدغه های آن ها آگاه شده و درخصوص رفع نیازهای اطلاعاتی آن ها، راهبردها و سیاست های مناسب اتخاذ نمایند.
9. آشنایی کتابداران و جامعه مسئول حوزه اطلاع رسانی با فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی از جمله بلاکچین و رایانش ابری و بهره جویی از قابلیت های آنها در شرایط عادی و بحرانی می تواند به مساعدت و رفع نیازهای اجتماعی منتهی شود؛ عدم بهره جویی از این طریق به استفاده از روش های غیرقانونی انجامیده و موجب فرهنگ نادرست اطلاع یابی خواهد شد، بر این قرار پیشنهاد می شود فرصت های جاری با آموزش کتابداران و پتانسیل های جاری در این زمینه توسعه یابد.
10. دسترسی عمومی به امکانات تولید محتوا در وب و گسترش شبکه های اجتماعی علاوه بر مزایایی که در گسترش جریان آزاد اطلاعات دارد، خطر بزرگی برای ورود اطلاعات نادرست و نفوذ فیک نیوزها به عرصه اطلاع رسانی می باشد. بر این قرار، حفاظت از ورود اطلاعات جعلی و نادرست به منابع آرشیوی و کتابخانه ای مسئولیت سنگینی را برای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی فراهم آورده و نقش قابلی را به آن ها می بخشد.
