معرفی کتاب تاریخ ادبیات کودکان ایران

نرجس ورع، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز

نویسندگان: محمدهادی محمدی، زهره قائینی

ناشر: مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و نشر چیستا

مشخصات ظاهری: 10 جلد: مصور، جدول، نمونه، نمودار، 4000 صفحه

این مجموعه ده جلدی، به عنوان اصلی‌ترین حلقه زنجیره ادبیات کودک ایران،پژوهشی فراگیر بر پایه شناخت سیر تاریخی ادبیات کودک، آموزش و پرورش و فرهنگ کودکی از دوران باستان تا معاصر (سال ۱۳۵۷) است، كه نگارش آن از سال ۱۳۷۶ آغاز شد. در این مجموعه می­توان تاریخ كهن سرزمین ایران و سیر فرهنگ این سرزمین را شناخت و به دیدار كودكان ایرانی تا كهن­ترین روزگاران رفت و مهمتر از همه با ادبیات كودكان ایران از روزگار باستان تا معاصر آشنا شد. این اثر از اصلی‌ترین کتب مرجع در حوزه ادبیات کودکان در ایران و خارج از ایران و همچنین برنده جایزه سی و سومین کتاب سال ۱۳۹۴ می­باشد.

-         جلد نخست این مجموعه به ادبيات شفاهی کودکان (نخستین روایتگران در گستره فرهنگ شفاهی، نخستین گونه­های ادبیات کودکان در فرهنگ مردم مانند لالایی­ها، افسانه­ها و روایت­های عامیانه) و ادبيات کودکان در دوران باستان (آموزش و پرورش در ایران باستان، ادبیات اندرزی و آموزشی و کهن­ترین متن ادبیات کودک) می­پردازد.

-         جلد دوم بیش از هزار سال تاریخ ادبیات کودکان را از ورود اسلام به ایران تا سرآغاز دوران مشروطیت در برمی‌­گیرد. شکل­گیری آموزش و پرورش اسلامی، داستان‌های دینی در ایران پس از اسلام، کودک و حماسه و شاهنامه از جمله موضوع­هایی استکه در این جلد پژوهش شده است.

-         جلد سوم و چهارم، ویژه تاریخ ادبیات کودکان ایران در دوران مشروطه است. شکل‌گیری دیدگاه‌های نو پرورشی در دوران انقلاب مشروطیت، نقد ادبیات مکتب‌خانه‌ای و تغییر فرهنگ مکتب­خانه به فرهنگ مدرسه­ای، بررسی نخستین کتاب‌های کودکان با درونمایه‌های آموزشی و اندرزی و تصویرگری کتاب، در این دو جلد به بحث گذاشته شده است.

-         جلدهای پنجم تا هفتم به شکل‌گيری ادبيات نوين کودکان در ايران، در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۰ (دوره پهلوی اول و بخشی از پهلوی دوم)، از سوی پيشگامانی همچون جبار باغچه‌بان، عباس يمينی شريف و توران ميرهادی پرداخته است.

-         جلدهای هشتم تا دهم روند تاریخ ادبیات کودکان ایران در سال های١٣۴٠ تا ١٣۵٧ را مورد بررسی قرار داده است.در این سه جلد به دگرگونی شتابان در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی ایران، رشد شهرنشینی و سازه­های تمدنی و فرهنگی مانند دانشگاه­ها که از چند دهه پیش در ایران شکل گرفته بود، شکوفای نهادهای کودکی و از بستر آن انتشار کتاب به مفهوم امروزی برای کودک و شکل­گیری نهادهای ترویجگر کتاب برای کودک پرداخته شده است.

-         تصویرهای روی جلد برپایه نسبت فرهنگی محتوای جلد است. تصویر روی جلد اول یکی از شاهکارهای هنر ایرانی است. زنی که به یک کودک بازیچه می‌دهد، آن هم در نقش یک پرنده. این طرح روی نگین انگشتری حک شده است که اکنون در موزه انگلیس نگهداری می‌شود. تصویر روی جلد دوم مینیاتوری از مادر و کودک است که به دو دوره اسلامی پیوند می‌خورد. جلدهای ۳ تا ۷ نیز بازتاب دهنده روزگار خود هستند و در حقیقت هرجلد نمایانگر محتوای آن و دارای ارجاع است. تصویر سه جلد آخر نیز ترکیبی از تصویرهای گوناگون در پیوند با اندورن همان جلد است.