یکی دو خاطره از سردبیری مجلات

دکتر رحمت الله فتاحی، معلم علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

بی شک، داشتن مسئولیت در هر حرفه و هر تخصصی، افزون بر انجام وظایف و مسئولیتهای مرتبط با آن، با برخی مسائل و خاطره ها نیز همراه است. سردبیری بیش از 10 سال در دو مجله علمی-پژوهشی (پزوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات و پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی) نیز یادآور برخی خاطره هاست. به طور معمول، وظیفه سردبیری و داوری مقاله های دریافتی شامل یک فرایند طولانی و مشخص است:

دریافت مقاله های نو،

ارزیابی اولیه آن مقاله ها از سوی اعضای هیئت تحریریه،

رد برخی مقاله ها به دلیل همخوان نبودن با معیارهای مجله یا کیفی نبودن محتوای آنها،

تعیین داوران برای مقاله های پذیرفته شده در ارزیابی اولیه،

فرستادن مقاله ها به داوران از طریق سامانه مجله،

انتظار برای دریافت دیدگاههای ارزیابانه داوران،

پیگیری مقاله هایی که در داوری تاخیر دارند،

بررسی علمی دیدگاههای داوران و مقایسه آنها با هم،

فرستادن دیدگاهها برای نویسندگان مربوطه و درخواست برای انجام اصلاحات طبق نظر داوران،

آگاهی رسانی به برخی نویسندگان که مقاله آنها از سوی داوران رد شده است،

دریافت مقاله های اصلاح شده از سوی نویسندگان،

بررسی چگونگی انجام اصلاحات مقاله ها،

فرستادن برخی مقاله های اصلاح شده برای داوران به منظور داوری دوباره،

ویراستاری فنی، نگارشی و علمی مقاله ها،

تائید مقاله ها و گذاردن فایل آنها در سامانه، و ...

همانگونه که در بالا اشاره شد، فرایند پذیرش و انتشار مقاله ها یک فرایند طولانی و زمانبر است. این موضوع را بسیاری از نویسندگان نمی دانند و انتظار دارند که مقاله هایشان زودتر داوری و منتشر شود. شواهد نشان می دهد که در مجلات خارجی هم فرایند پذیرش و انتشار مقاله ها بسیار طولانی است.

جالب اینجاست که برخی نویسندگان تلاش می کنند با من به عنوان سردبیر تماس بگیرند و درخواست کنند که برای آنها استثناء قائل شوم و فرایند کار آنها را خارج از نوبت تسریع کنم. برای نمونه، یکی از نویسندگان درخواست داشت تا یک روزه به مقاله وی پذیرش بدهم! یکی دیگر تقاضا داشت که بدون فرستادن مقاله اش به داوران، نامه پذیرش دریافت کند!

رویکرد جالب دیگر در میان برخی از نویسندگان آنست که دیگران را واسطه قرار دهند. از دوستان یا همکاران من درخواست می کنند که آنها به من سفارش کنند مقاله آنها را با نظر مساعد برای داوری بفرستم یا حتی خودم داوری کنم!

برخی نویسندگان هم پس از عدم پذیرش مقاله شان، بنای انتقاد می گذارند و اینگونه در جامعه حرفه ای مطرح می کنند که سردبیر یا داوران با آنها غرض ورزی داشته اند. آنها به این نکته توجه ندارند که ارزیابی مقاله آنها و نشان دادن نقاط ضعف و کاستی های مقاله می تواند به بهبود مهارتهای نگارش در آنها کمک کند. این مسئله به دلیل نقدناپذیری بخشی از جامعه علمی است.

دلیل این گونه رویکردها، یعنی تلاش برخی نویسندگان برای درخواست های نامعقول و ناممکن، حاکی از ناآگاهی آنها نسبت به اخلاق پژوهش و اخلاق داوری است. این هم خود به دلیل عدم توجه نظام آموزش عالی به چنین مسئله مهمی است.

به هر شکل، نویسندگان باید خود را جای سردبیر یا داوران قرار دهند و به این توجه کنند که هر مجله ای تلاش می کند فرایند داوری مقالات طولانی نشود و سوء تدبیری در آن صورت نگیرد. در نهایت، هدف آنست که مقاله های باکیفیت در دسترس جامعه علمی قرار گیرد.