ویژگی های کتابداران واطلاع رسان دانشگاهی آینده
دکتر حسن اشرفی ریزی
استاد، گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی، مرکز تحقیقات فناوری اطلاعات در امور سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران
مقدمه
رانگاناتان، نظریه پرداز مشهور در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، در قانون پنجم، کتابخانه را به ارگانیسمی زنده تشبیه می کند. این ویژگی، دست اندرکاران کتابخانه ها به ویژه کتابخانه های دانشگاهی را به این سو هدایت می کند که برای پویایی کتابخانه ها، کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی به عنوان یکی از سه ضلع کتابخانه های دانشگاهی (کتابدار، منابع، مشتریان یا کاربران) باید متناسب با شرایط روز، دانش، توانایی ها و قابلیت های خود و امکانات کتابخانه را روزآمد کرده تا بتوانند به کاربران خدمات اطلاع رسانی اثربخش و مطابق با شرایط روز ارائه دهند. در جهت تحقق این هدف متعالی، ناگزیر کتابداران اطلاع رسانان دانشگاهی آینده باید دارای ویژگی هایی خاص باشند که در این نوشتار این ویژگی ها تحت سرنام «کیس پی[1]» شامل خلاقیت[2]، پاسخگو بودن[3] ، خود- یادگیرنده[4]، رعایت اخلاق حرفه ای[5]، حرفه ای شدن[6] و علاقه مندی[7] نامیده می شود و به صورت مختصر به آنها اشاره می شود:
خلاقیت
در ساختار اقتصاد نوین یا به تعبیر دقیق تر، «اقتصاد دانش بنیان»، خلاقیت و نوآوری نیروی انسانی اهمیت بسیار زیادی دارد؛ به طوری که می توان اقتصادی که بر مبنای خلاقیت باشد را «اقتصاد خلاق و نوآور» نامید. از این جهت که کاربران امروزی تنوع دسترسی به اطلاعات برای آنها اهمیت فراوانی دارد؛ لذا کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی باید خدمات اطلاع رسانی نوآورانه به کاربران ارائه دهند. لذا متناسب با نیاز و شرایط جدید کاربران، کتابداران دانشگاهی انواع خدمات و راه های دسترسی به اطلاعات معتبر را فراهم می نمایند. اگر کتابداران و اطلاع رسان بی بهره یا کم بهره از ویژگی خلاقیت باشند، سایر نهادهای تامین اطلاعات به جز کتابخانه ها در تامین اطلاعات برای کاربران گوی سبقت را می ربایند و کتابخانه ها وجهه و اعتبار خود را در تامین اطلاعات کاربران به مرور زمان از دست می دهند.
پاسخگو بودن
پاسخگو بودن بدین معناست که کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی باید به افراد دیگر و محیط پاسخگویی و مسئولیت پذیری لازم را داشته باشند. کتابدار به عنوان مدیر یا کارشناس باید بستری فراهم کند که در کنار دیگران و با ایجاد اعتماد و احترام به همکاران و کاربران در راستای تامین نیازهای اطلاعاتی کاربر تلاش کرده تا بتواند موقعیت خود و سازمان را ارتقاء دهد. همچنین کتابداران و اطلاع رسان علاوه بر وظایف معمول در صورت نیاز به ارائه کمک های ویژه نیز به کاربران اقدام ویژه انجام دهند. کتابداران و اطلاع رسان پاسخگو، توانایی پیش بینی و برآوردن نیازهای گروه های مختلف از جمله مدیران ارشد را نیز دارد. علاوه بر این، کتابداران و اطلاع رسان به ویژه آنهایی که به عنوان مدیر مشغول به کار هستند باید آگاهی و وقوف کافی نسبت به محیط اداری کتابخانه ها و نیز سازمان مادر داشته باشند. آنها بایدبه سخنان و درخواست های کتابداران و اطلاع رسانان تحت مدیریت خود دقیق گوش دهند و نیازها و خواسته های آنها را درک کنند و همه تلاش خود را برای برآوردن نیازهای آنها مبذول نمایند. به طور خلاصه، پاسخگویی حامی مهمی برای موفقیت مدیریت در کتابخانه‌های دانشگاهی آینده خواهد بود.
خود- یادگیرنده
امروزه کتابخانه های دانشگاهی موفق هستند که دارای کتابداران و اطلاع رسان با دانش و مهارت کافی و نیز خلاق باشند. کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی متناسب با شرایط روز و از این جهت که باید خدمات اطلاع رسانی مناسب و روزآمد در اختیار سایر حرفه مندان (اساتيد، دانشجویان، پژوهشگران، متخصصان مراقبت سلامت و غیره) قرار دهند باید خود را روزآمد نمایند و این قابلیت ها در دنیایی که دائماً در حال تغییر و تحول است بیشتر از طریق خود آموزی (یادگیری مستقل) حاصل می شود؛ لذا مطالعه موثر منابع اطلاعاتی تخصصی، افزایش و ارتقا تجربه در حرفه تخصصی و مطالعه و بهره گیری بهینه از رشته های نزدیک با هدف ارائه خدمات اثربخش و ایجاد ارزش افزوده جدید از ویژگی های کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی آینده خواهد بود.
رعایت اخلاق حرفه ای
از جمله عوامل مهم در ارتباط مؤثر عموم مردم و متخصصان با سازمان ها، میزان توجه آن سازمان به رعایت اصول اخلاق حرفه ای می باشد. کتابداران و اطلاع رسانان دانشگاهی به عنوان حامیان اصلی متخصصان و اندیشمندان در امور مختلف علمی، پژوهشی و آموزشی باید خود را مقید به رعایت اخلاق حرفه‌ای نمایند. در عین حال آنها باید آموزش های لازم را به کاربران در حوزه هایی مانند رعایت حقوق مالکیت معنوی، رعایت اخلاق پژوهش و رعایت حقوق آزمودنی ها و غیره ارائه نمایند. از دستاوردهای رعایت اخلاق حرفه ای توسط کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی، احساس رضایت کاربران، ایجاد اعتماد متقابل کاربران با کتابداران و اطلاع رسانان و نیز پویایی و اثربخشی کتابخانه های دانشگاهی خواهد بود.
حرفه ای شدن
امروزه نیروی انسانی در سازمان ها با دانش و تجربه کم جایگاهی نخواهند داشت. کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی نه تنها باید در حیطه کاری و حرفه ای خود دارای دانش و تجربه کافی و متفاوت باشند، بلکه باید در ارائه خدمات مختلف، جنبه های اخلاقی را رعایت نمایند. کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی که مجهز به قابلیت ها و توانمندی های لازم باشند می توانند در رشد و تکامل خود، حرفه و کتابخانه نقش بسزایی داشته باشند. عدم اشراف نسبی بر مطالب تخصصی حرفه، روزمرگی، غیر روزآمد بودن، ناتوانی علمی و مهارتی، بی توجهی به جنبه های اخلاقی در حرفه، نداشتن دغدغه حرفه ای، سستی در انجام وظایف محوله، نداشتن تعهد حرفه ای و... آفت هایی سترگ و ویرانگر برای دستیابی به حرفه ای شدن کتابداران و اطلاع رسان در کتابخانه های آینده خواهد بود.
علاقه
در دنیای جدید، شرط اول رشد و توسعه حرفه های مختلف، داشتن انگیزه و علاقه کاری صاحبان آن حرفه می باشد. داشتن علاقه به حرفه، صاحبان آن حرفه را پرنشاط، خلاق و ساعی و عملکرد صاحبان حرفه را اثربخش و مفید می نماید. حوزه کتابداری و اطلاع رسانی و از جمله کتابخانه های دانشگاهی نیاز به افرادی با علاقه و انگیزه بالا جهت خدمت به دیگران دارد. در این عرصه افراد بی علاقه و کم علاقه موفق و مثمرثمر نخواهند بود. در کتابخانه های دانشگاهی به دلیل اینکه سطح تعامل با کاربران بسیار بالا است، لذا کتابداران و اطلاع رسانان باید علاقه کافی به محتوا، ساختار و فرایندهای این رشته و نیز عرصه واقعی که همان کتابخانه های دانشگاهی است داشته باشند تا بتوانند در ابعاد آموزشی، پژوهشی و خدمات به کاربران از جمله اساتید، دانشجویان، پژوهشگران و نیز متخصصان مراقبت سلامت موفق تر عمل نمایند.
نتيجه گیری
به نظر نگارنده عصر جدید را می توان «عصر خلاقیت»، «عصر تصمیم گیری مبتنی بر شواهد»، «عصر قدرت دانش» و... نام گذاری کرد. همه این نام گذاری ها نشان از اهمیت اطلاعات در شئون مختلف زندگی فردی و شغلی افراد دارد. از طرف دیگر، از بین انواع کتابخانه ها، کتابخانه های دانشگاهی پیشرو در ارائه خدمات اطلاع رسانی به کاربران تخصصی می باشند. این پیشرو بودن از این جهت است که مخاطبان یا کاربران کتابخانه های دانشگاهی نخبگان علمی و پژوهشگران برجسته جامعه هستند و این نخبگانبر اساس نتایج تحقیقات خود و دیگران به حل مشکلات و اصلاح فرایندها در یک جامعه می پردازند. لذا لازم است کتابداران و اطلاع رسان دانشگاهی بستر ارائه خدمات اطلاع رسانی و نیز دسترسی کاربران به اطلاعات تخصصی را برای نخبگان فراهم نمایند و انجام این امور نیازمند برخوردار بودن کتابداران و اطلاع رسانان از ویژگی ها و قابلیت های خاص می باشد.
در این نوشتار ویژگی های کتابداران و اطلاع رسانان دانشگاهی مورد بررسی قرار گرفت. این ویژگی ها بر اساس دانش و تجربیات موجود تهیه شده و در قالب سر نام «کیس پی» به همتایان ارائه شده است. امید است است کتابداران دانشگاهی و پژوهشگران این ویژگی‌ها را در عرصه و نیز آثار علمی مورد توجه ویژه قرار دهند و نقد های سازنده خود را به نویسنده این نوشتار انتقال دهند.
[1] CASEPI (Creativity, Accountability, Self-Learning, Ethics, Professionalism and Interest)
[2] Creativity
[3] Accountability
[4] Self-Learning
[5] Ethics
[6] Professionalism
[7] Interest
