3 تجربه کار با کودکان و نوجوانان در مرکز شماره 1 کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شیراز

اعظم ایزدی، محبوبه فلاح زاده و شیوا برزگر

خواندن سریالی

اعضای نوجوان به ندرت حوصله خواندن کتاب های طولانی دارند و معمولا از هر کتابی استقبال نمی کنند. برای تشویق اعضای نوجوان به انجام کار گروهی، ایجاد سیر مطالعاتی و تشویق اعضاء به خواندن کتاب های خوب در این طرح ابتدا کتاب های جذاب و پرکشش مثل ماتیلدا، شازده کوچولو و ... که قابلیت بخش بخش شدن داشت را انتخاب کردم.

سپس یک طرح دیواری آماده کرده که معرفی کتاب های انتخاب شده روی آن ها قرار می گرفت به همراه توضیحی کوتاه درباره نویسنده یا کتاب.

بعد از این که از اعضای علاقمند دعوت می شد تا در برنامه شرکت کنند قوانین مطالعه را در گروه تصویب می کردیم. هر کدام از اعضاء یک قانون می گفت تا مجموع آن ها به صورت یک طرح برای جلسات خواندن سریالی تنظیم شود. قوانینی مثل رعایت سکوت، زمان بندی، مشارکت فعال و ...

سپس هر هفته طبق قرار قبل اعضاء در زمان مشخص در مکان ساکت و مناسب در نظر گرفته شده دور هم جمع می شدند. اعضاء اجازه داشتند در این ساعت هر جور که مایل بودند بنشینند، سرشان را روی میز بگذارند، پاهایشان را آویزان کندد و ...؛ اما باید به خواندن کتاب توسط مربی گوش می دادند. مربی هر جلسه به مدت 10 تا 15 دقیقه یک فصل از کتاب را می خواند. کتاب ها به گونه ای بود که از هرکدام تنها یک نسخه وجود داشت و هر بار فقط یک فصل از آن خوانده می شد و چون خط سیر داستانی پر از هیجان و گره بود این جذابیت تا انتهای کتاب حفظ می شد و اعضاء تا جلسات آخر مثل یک سریال شنیدن داستان کتاب را دنبال می کردند. طرح خواندن سریالی به ویژه برای اعضای نوجوان پسر در تشویق آن ها به کتابخوانی موثر بود.

حدس بزنیم

یکی از مهمترین تجربه های خواندن، هم نشینی آن با یک فعالیت جذاب مثل مسابقه یا بازی است. در این برنامه ابتدا بر اساس نگاه فرآیندی، ازآسان به دشوار، متن های مناسب هر گروه را انتخاب کردیم و به این صورت در قالب یک برنامه کتاب محور هر هفته یک جلسه این برنامه را با اعضا کار کردیم.

جلسه اول: در این جلسه ابتدا از اعضا خواستم با حروف در هم ریخته که در قالب کارت هایی همراه با نقاشی آماده شده بود را کنار هم گذاشته و کلمه های دو تا سه حرفی می ساختند. هر بار کارت های افراد عوض می شد.

جلسه دوم: در این جلسه جعبه کلماتی طراحی کرده بودیم که حاوی کلمات مختلف بود. اعضا باید در قالب کار گروهی و با کارت هایی که داشتند یک جمله کوتاه می ساختند و از روی آن می خواندند. هر بار کارت ها عوض می شد.

جلسه سوم: در این جلسه به صورت بزرگ یک کلمه مثل سارا را روی تابلو می دیدند. سپس مربی حرف اول کلمه را حذف می کرد و اعضا باید سایر حروف الفبا را در ابتدای این کلمه می گذاشتندتا به کلمه جدید معنا دار برسند و بعد با آن کلمه جمله می ساختند. سپس هر گروه مجموع جمله هایی که با آن کلمه یا کلمه های شبیه به هم ساخته بود را می خواند.

جلسه چهارم: در این جلسه در ادامه مبحث قبل اعضای هر گروه از مجموع کلمات جدیدی که ساخته بودند با مشورت گروهی تعدادی را انتخاب می کردند. سپس با این کلمه ها چند جمله مرتبط به هم می ساختند که غالبا طنز می شد و خنده را بر لب اعضا می آورد.

جلسه پنجم: در این جلسه یک متن ساده که چند نقطه چین داشت و معمولا فعل آن خالی بود را در اختیار اعضاء می گذاشتیم و اعضاء باید در گروه های دو نفره خود بهترین فعل را حدس می زدند و می نوشتند. سپس از روی متن با حضور مربی بلندخوانی انجام می دادند و اگر فعلی اشتباه بودآن را اصلاح می کردند.

جلسه ششم: در این جلسه بعد از این که اعضاء کاربرد فعل در جلسه قبل را یاد گرفته بودند باید فاعل را یاد می گرفتند. یک متن که دو فاعل داشت مثلا علی و مادر را به تعداد گروه ها آماده می کردیم. اعضاء باید در زمان تعیین شده و با خواندن متن جای فاعل صحیح در جمله را پیدا می کردند و می نوشتند. سپس با صدای بلند می خواندند و اگر درست بود مربی و سایر گروه ها تشویق می کردند واگر اشتباه بود باید در زمان اصلاحیه آن را سریع انجام می دادند.

جلسه هفتم: در این جلسه اعضاء صف ها را باید فرا می گرفتند. به همین منظور متن از قبل آماده شده را تایپ کرده و در پرانتز برای هر کلمه دو صفت می گذاشتیم. اعضاء باید بین آن دو، صفت مناسب را انتخاب می کردند و با دلیل در گروه درباره آن کلمه صحبت می کردند. سپس از روی متن بلند می خواندند.

جلسه هشتم: در این جلسه اعضاء باید براساس آموزه های جلسات قبل یک جمله در هم ریخته را با اصول جای مناسب فعل و فاعل و صفت مرتب می کردند و از روی آن می خواندند.

جلسه نهم: بعد از این تمرین های پی در پی این بار متنی به اعضاء دادیم که چند نقطه چین داشت و اعضاء باید حدس می زدند که هر نقطه چین با چه کلمه ای پر می شود. گاهی اعضاء با کلمات مختلف یک متن خنده دار می ساختند که وقتی در جمع می خواندند بقیه هم به خنده می افتادند.

جلسه دهم: در این جلسه ابتدای یک متن ساده را به اعضا می دادیم و آن ها باید متن را هرجور که دوست داشتند کامل می کردند و بعد در گروه برای دوستانشان می خواندند.

بازی با آوا، بازی با الفبا

بر اساس تجربه های متفاوت در طی دوران خدمت متوجه شده ام که برای مهارتی مثل خواندن باید به شکل فرآیندی و از آسان به دشوار جلو رفت. به همین خاطر برای ده جلسه اعضا کلاس اولی این برنامه و گام ها را کار کردم.

-         جلسه اول: ابتدا از اعضا خواستم هر کدام یک متن کوتاه که از مجلات رشد کودک انتخاب کرده بودیم را با صدای بلند در گروه بخوانند.

-         جلسه دوم: به تعداد اعضا بر اساس متن کتاب بازی با آوا، متن حرف های ساده تر مثل آ، س، م و... را آماده کرده بودیم. یک بار برای اعضا از روی متن خواندیم و آن ها با دقت گوش دادند. در ادامه اعضاء باید یکی یکی از روی متن می خواندند و وقتی به کلمه ای که حرف تعیین شده در آن بود می رسیدند، همه با صدای بلند آن کلمه را تکرار می کردند.

-         جلسه سوم: در این جلسه اعضاء هنگام روخوانی کتاب وقتی به حرف تعیین شده می رسیدند باید آن را بلندتر از حد معمول می خواندند و بعد از پایان روخوانی با آن کلمه ها یک جمله می ساختند.

-         جلسه چهارم: در این جلسه اعضا ابتدا از روی متن تعیین شده می خواندند. سپس باید بر اساس حرفی که در آن متن زیادتر تکرار شده بود کلمه های جدید می ساختند که در متن نبود. مثلا اگر متن درباره حرف "گ "بود اعضا باید کلمات جدیدی که این حرف داشت را می نوشتند و با آن جمله می ساختند.

-         جلسه پنجم: باتوجه به این که اندکی اوضاع خواندن اعضا بهتر شده بود، روی کارت های رنگی انواع علائم نگارش مثل نقطه، ویرگول، علامت تعجب، علامت سوال و ... را تهیه کردیم و ضمن توضیح درباره هر کدام از آن ها به اعضاء، وقتی متن را می خواندند و به آن علامت می رسیدند اسمش را تکرار می کردند.

-         جلسه ششم: در این جلسه متن بدون علامت به اعضا دادیم و آن ها باید ضمن خواندن از روی متن، علامت ها را در جای درست به کار می بردند. سپس با خواندن دوباره آن ها و گفتن نام علامت ها معلوم می شد که آیا آن را درست یاد گرفته اند یا نه.

-         جلسه هفتم: در این جلسه علائم نگارشی را در اختیار اعضا قرار دادیم و آن ها باید وقتی به علامت می رسیدند کارت موجود در دستانشان را بالا می آوردند و به دیگر دوستانشان نشان می دادند. 

-         جلسه هشتم: در این جلسه طبق اصول روخوانی، هر کدام از اعضا از ابتدای متن شروع به خواندن می کرد و اگر اشتباه می خواندند نفر بعد متن را ادامه می داد.

-         جلسه نهم: ابتدا با رعایت اصول روخوانی اعضاء از روی متن می خواندند. سپس با توجه به شخصیت های موجود در متن هر کدام را که دوست داشتند انتخاب می کردند و نقاشی آن را می کشیدند و یک جمله درباره او می نوشتند.

-         جلسه دهم: در این جلسه متن منتخب را روی وایت برد نوشتیم. ابتدا یک دور برای اعضا خواندیم و آن ها باید علامت نگارشی هر بخش را بیان می کردند و آن ها را جایگزین می کردیم. سپس باهم، هم خوانی کردیم.