مروری بر سنجه ‏های جدید مربوط به مدارک در اسکوپوس

عاطفه کلانتری، کتابدار و مسئول کتابخانه دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌ پزشکی قزوین، دانش­آموخته دکتری بازیابی اطلاعات و دانش دانشگاه شیراز

پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس همواره یکی از مهمترین منابع اطلاعات استنادی بوده و علاوه بر کمک به محققان برای جست‏و‏جو و بازیابی مقالات و مدارک مرتبط با حوزه پژوهشی‏شان، از مهمترین ابزارهای حوزه علم‏سنجی برای ارزیابی اعتبار و رتبه‏بندی مدارک، مجلات، محققان و مؤسسات تحقیقاتی بوده‏است. در این نوشتار مروری خواهیم داشت بر انواع سنجه‏هایی که در اسکوپوس برای ارزیابی مدارک ارائه می‏گردد.

اگر در اسکوپوس روی عنوان یک مقاله کلیک کنیم تا صفحه جزئیات آن نمایش داده شود، دو نوع سنجه‏ نمایش داده می‏شود: دسته اول و دسته دوم، سنجه‏های جدیدی با عنوان سنجه‏های PlumX هستند که امکان بررسی میزان تأثیر اجتماعی آن مقاله را به وجود می آورند.

دسته اول سنجه‏های سنتی مبتنی بر استناد که امکان ارزیابی اثر استنادی آن مقاله را فراهم می‏سازند و عبارتند از:

• نمودار تعداد استنادها که نشان می‏دهد آن مدرک چند بار مورد استناد قرار گرفته‏است. با استفاده از ابزار بازه تاریخی می‏توان بازه زمانی نمودار را تغییر داد. امکان حذف خوداستنادی و استنادهای کتابی نیز در این نمودار وجود دارد. این نمودار را می‏توان در قالب .zip یا .csv ذخیره نمود.
• بخشی تحت عنوان Citation benchmarking که نشان می‏دهد این مقاله در مقایسه با مقالات مشابه چگونه مورد استناد قرار گرفته‏است. نود و نهمین درصد بالاست و نشان می‏دهد یک مقاله در یک درصد بالای جهانی قرار دارد.
• در بخشی تحت‏عنوان Field-Weighted Citation Impact عددی دیده می‏شود که نشان می‏دهد این مقاله در مقایسه با مقالات مشابه چقدر خوب مورد استناد قرار گرفته‏است. مقدار بزرگتر از یک به این معنی است که این مقاله بیشتر از آنچه انتظار میرود مورد استناد قرار گرفته‏است. این عدد عبارت است از حاصل تقسیم تعداد استنادهای واقعی دریافت‏شده توسط این مقاله به تعداد کل استنادهایی که بر اساس میانگین حوزه موضوعی مقاله انتظار می‏رود این مقاله دریافت نماید.

دسته دوم سنجه‏های جدیدی با عنوان سنجه‏های PlumX هستند که امکان بررسی میزان تأثیر اجتماعی آن مقاله را به وجود می آورند و مکمل سنجه‏های استنادی سنتی هستند. زمانی که افراد به‏صورت آنلاین با پژوهش در تعامل هستند، رد پاهای آنلاینی از خود به جا می‏گذارند. Plum Analytics این رد پاها را جمع‏آوری می‏کند و برای هر نوع خاص از خروجی پژوهش (همچون مقاله، خلاصه مقاله کنفرانسی، فصلی از کتاب و ...)، سنجه‏هایی را ایجاد می‏کند که مقدار زیادی از داده‏های سنجه‏ای معنا یابند و با مقایسه سنجه‏هایی کهLike for like هستند، امکان تحلیل را فراهم می‏سازد. این سنجه ها عبارتند از:

Plum Print: یک مصورسازی داده است که به صورت پویا و بر اساس تغییرات معیارهای زیر، تغییر می‏کند تا تعداد نسبی سنجه‏ها را در هر طبقه به صورت تصویری نشان دهد. هر رنگ نشان‏دهنده یک معیار و بزرگی آن نشان‏دهنده بزرگی مقدار آن است.

 

Usage که با رنگ سبز مشخص است، نشان می‏دهد که آیا کسی در حال خواندن این مقاله هست یا به طریقی دیگر از این پژوهش استفاده می­کند. بعد از Citations، این مهمترین آماره‏ای است که محققان می‏خواهند بدانند.

این معیار، موارد زیر را به تفکیک و در صورت وجود نشان می‏دهد:

• تعداد دفعاتی که روی مقاله موردنظر کلیک شده‏است.
• تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر دانلود شده‏است.
• تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر مشاهده شده‏است.
• تعداد موجودی کتابخانه‏ها

Captures که با رنگ بنفش مشخص است، نشان می‏دهد که کسی می‏خواهد به این مقاله برگردد و می‏تواند شاخص زودهنگامی برای استناد باشد.

این معیار، موارد زیر را به تفکیک و در صورت وجود نشان می‏دهد:

• تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر نشانه‏گذاری (Book mark) شده‏است.
• تعداد دفعاتی که کد مقاله موردنظر مورد استفاده مجدد قرار گرفته‏است(Code Forks).
• تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر به فهرست علاقه‏مندی‏ها (Favorite) اضافه شده‏است.
• تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر از طریق خوانندها (Readers) خوانده شده‏است.
• تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر از طریق مشاهده‏گرها (Watchers) مشاهده شده‏است.

Mention که با رنگ زرد مشخص است، معیار فعالیت‏هایی همچون مقالات خبری یا پست‏های وبلاگی درباره پژوهش است و نشان می‏دهد که افراد به‏طور فعال با این پژوهش درگیر هستند.

این معیار، موارد زیر را به تفکیک و در صورت وجود نشان می‏دهد:

• تعداد پست‏های وبلاگی (Blog posts) که درباره مقاله موردنظر ایجاد شده‏است.
• تعداد اشاره‏های خبری (News mentions) که به مقاله موردنظر صورت گرفته‏است.
• تعداد نظرات (Comments)ی که توسط خوانندگان درباره مقاله موردنظر ارائه شده‏است.
• ·تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر مرور (Review) شده‏است.
• ·تعداد لینک‏های که از ویکی‏پدیا (Wikipedia link) به مقاله موردنظر داده شده‏است.

Social Media که با رنگ آبی مشخص است، رسانه‏های اجتماعی به اندازه‏گیری buzz و توجه کمک می‏کند. این طبقه شامل توییت‏ها و لایک‏های فیس‏بوک و غیره است که به پژوهش مورد‏نظر ارجاع می‏دهند.

این معیار، موارد زیر را به تفکیک و در صورت وجود نشان می‏دهد:

• تعداد لایک‏های پست مقاله موردنظر
• تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر اشتراک‏گذاری (Shares) شده‏است.
• ·تعداد دفعاتی که مقاله موردنظر توییت شده‏است.

Citations که با رنگ قرمز مشخص است، طبقه‏ای است هم برای شاخص‏های استنادی سنتی همچون اسکوپوس و هم جایی است برای دریافت استنادهای جدیدی که به تعیین تأثیر اجتماعی همچون استنادهای بالینی یا سیاست‏گذاری کمک می‏کند.

این معیار، موارد زیر را به تفکیک و در صورت وجود نشان می‏دهد:

• تعداد دفعاتی که در نمایه‏های استنادی (Citation Indexes) به مقاله موردنظر استناد شده‏است.
• تعداد دفعاتی که در پروانه‏های ثبت اختراع به مقاله موردنظر استناد شده‏است. (Patent Citations)
• تعداد دفعاتی که در منابع بالینی به مقاله موردنظر استناد شده‏است. (Clinical Citations)
• تعداد دفعاتی که در خط مشی‏ها به مقاله موردنظر استناد شده‏است. (Policy Citation)